Een e-mail sturen naar Aad? Zijn e-mail adres is aad@engelfriet.net
(klik op deze tekst om een voorgeadresseerde mail te openen)
Terug naar  het Engelfrieten overzicht

Naar beneden 

Rotterdam en het rampjaar 1672

In het kollektieve geheugen van de nog een beetje historisch bewuste Nederlanders is meestal, naast 1600, de Slag bij Nieuwpoort, (LINK), ook het Rampjaar nog wel bekend, met de tragedie, de echt zwarte bladzij in de Nederlandse geschiedenis, van de waarschijnlijk georganiseerde moord op de broers Cornelis en Johan de Witt. De schutterij van Den Haag trad pas op na afloop en vreemd blijft dat alleen de broers de Witt vermoord zijn, hoe erg dat ook is natuurlijk.

Kort samengevat, zoo hebben de meeste Nederlanders het geleerd, in de jaren '50/ '60, uit Aad's geschiedenisboek :

aadtekst8

aadplaat8

Willem III, 1675

Stadhouder Willem III speelt ook een prominente rol in ons verhaal over de Geschiedenis van Schotland, klein citaat :

Als aanvulling ook nog een citaat uit ons zeer populaire Oranje dames verhaal :

Na de dood van Willem II in 1650 hadden de Staten van Holland terecht hun buik een beetje vol van de Oranje's en begon het Eerste Stadhouderloze Tijdperk, tot 1672, het rampjaar.

statengeneraal1651

1651

De opening van de Staten-Generaal voor het eerst zonder vorst c.q. stadhouder

uniek in de wereld van toen

De zoon van Willem II, Willem III, werd grotendeels opgevoed door Amalia van Solms, de echtgenote van Frederik Hendrik en kreeg, laten we het maar zoo noemen, les in besturen van Johan de Witt.

Een van de prominente bestuurders die bij hadden gedragen aan de diskussie over de keuze van een Stadhouderloos bestuur, was de nu nog steeds bekende, oorspronkelijk op de hand van de Oranje's, Raadpensionaris Jacob Cats. Jacob Cats is nu nog bekend als dichter.

Jacob Cats overleed ook in 1651 en tot opvolger van Jacob Cats als Raadpensionaris werd Reinier Pauw uit Amsterdam gekozen.

Uit ons Vrede van Münster verhaal:

adriaenpauw

Adriaen Pauw

Pensionaris van Amsterdam en dus de belangrijkste afgevaardigde naar Münster

maar ook DE tegenstander van Vader Frederik Hendrik en Zoon Willem II

broer van Reinier Pauw, de latere Raadpensionaris van de Staten van Holland

Reinier Pauw koos als hulp voor de zoon van Jacob de Witt, Burgemeester van Dordrecht, Johan de Witt.

Bijgaand dus eindelijk een portret van de broers Cornelis en Johan de Witt, respektievelijk, laten we maar zeggen, "Opperbevelhebber" van de Vloot namens de Staten-Generaal (Cornelis) en Raadpensionaris van Holland (Johan), de op dat moment belangrijkste funktie in de Republiek, een niet ongevaarlijke funktie, denk maar aan Oldenbarnevelt. Wie dat nu weer was : LINK

1672dewitbroers

Cornelis (achteraan) en Johan de Witt



Rond 1665 werd dit door de Engelse Ambassadeur over Johan de Witt verteld :



En dan natuurlijk wat beroemde prenten over de moord op Cornelis en Johan de Witt, we gaan hier verder niet op in, een schandalige gebeurtenis....

1672dewit

moorddewitt

tongteen

Een burgemeester van Amsterdam bewaarde, gedroogd in zout,
de tong van Johan en de grote teen van Cornelis,
als souvenier....



Het grote verwijt aan de gebroeders de Witt was dat zij het leger hadden verwaarloosd, honderd jaar later zou Willem V het verwijt krijgen dat hij de vloot had verwaarloosd, met als gevolg de rampzalig verlopen Vierde Engelse Oorlog.




De biografie over de gebroeders de Witt is natuurlijk het boek

De Ware Vrijheid

geschreven door Luc Panhuysen

De Ware Vrijheid van Luc Panhuysen kan het beste als volgt worden samengevat:


Link naar het geweldige boek van Luc Panhuysen

De Ware Vrijheid

de biografie over de gebroeders de Witt !!

De ware Vrijheid
De ware Vrijheid
Luc Panhuysen


Klik op de bovenstaande thumb voor meer informatie over het boek

De Ware Vrijheid
Luc Panhuysen


èn om het eventueel direct te bestellen!

Van harte aanbevolen !!!





In dit verhaal gaan we het natuurlijk hebben over de gebeurtenissen voorafgaand aan en tijdens en na 1672 en de opmerkelijke rol van Rotterdam, Rotterdam heeft zich namelijk tot het laatst toe verzet tegen de installatie van Willem III als stadhouder......

We beginnen maar ergens, bijvoorbeeld direkt na de 2e Engelse Oorlog, (1665 - 1667) met weer een citaat uit ons Schotland verhaal :

In juli 1667 werd in de Staten van Holland de Akte van Harmonie besproken, later beter bekend geworden door een gedeelte uit die Akte, de geschiedenis ingegaan als Het Eeuwig Edict. In het Het Eeuwig Edict werd, echter niet door Johan de Witt toegevoegd, maar door Caspar Fagel, pensionaris van Haarlem en Gillis Valckenier uit Amsterdam, afgesproken om het Stadhouderschap voor Eeuwig af te schaffen. De ironie van de geschiedenis is dan weer dat Fagel en Valckenier later trouwe aanhangers werden van Willem III....
Wat Johan de Witt had voorgesteld beperkte zich tot zaken als dat Willem III pas de funktie van Kapitein-Generaal zou krijgen op de leeftijd van 23 (dus in 1673) en niet op de leeftijd van 18 (in 1668). Ook was door Johan vastgelegd dat de funkties van Kapitein-Generaal en Stadhouder onverenigbaar zouden zijn, een hekel punt, waarover tot in de Patriotten tijd zwaar over is gediscussieerd....

Citaat uit ons Patriotten verhaal, we herhalen dit nog maar een keer:

Een van de voorstanders van het Eeuwig Edict was de stad Rotterdam, de beroemde Rotterdamse dichter Joachim Oudaan schreef zelfs een gedicht met de titel De vryheid op den troon gevestigd, let wel, een ondersteuning van de gedachten van Johan de Witt en de 100 jaar later levende Baron Joan Derck van der Capellen tot den Poll. Joachim Oudaan schreef ook een lofgedicht n.a.v. de benoeming van Pieter de Groot, een aanhanger van Johan de Witt, tot pensionaris van Rotterdam. (LINK)
In het gedicht werden de oude ideeen van de Rotterdamse Pensionaris Hugo de Groot (van de boekenkist) verheerlijkt.

De zoon van Hugo de Groot, Pieter de Groot werd kort daarop benoemd tot ambassadeur van de Staten-Generaal in Parijs, Pieter voerde vergeefs onderhandelingen met Lodewijk XIV....

pieterdegroot

Pieter de Groot


In het jaar dat Willem III 18 werd, dus in 1668, gingen Willem III en zijn aanhangers zich al toch gedragen alsof Willem III al meerderjarig was. Van de Staten van Zeeland ontving hij al de titel "Eerste Edele van Zeeland", Holland bestreed deze opvatting en belette dat Willem III in 1669 de voor hem bedoelde zetel in de Raad van State zou innemen, want Willem III was pas 19.

In allerlei vroedschappen, w.o. ook die van Rotterdam, we komen er nog op terug, onstond grote verdeeldheid over de zetel van Willem III in de Raad van State. Uiteindelijk werd in mei 1670 het compromis bereikt om hem een concluderende stem te geven. Ook t.g.v. de dreiging uit het zuiden, via Pieter de Groot, brokkelde de steun voor Johan de Witt en zijn aanhangers steeds verder af.

Eind 1671 kwam een beweging op gang om Willem III z.s.m. te benoemen tot Kapitein- en Admiraal-Generaal. Johan de Witt stelde dat dit in strijd was met het Eeuwig Edict en Willem III had toch al een hoge funktie in de Raad van State...uiteindelijk kwam Johan de Witt met het beroemd geworden compromis : Willem III zou veldheer worden voor 1 campagne. De Staten-Generaal kwamen echter met het voorstel om Willem III tot Kapitein-Generaal voor het leven te benoemen.
De Staten van Holland (het grootste, het rijkste en dus het machtigste gewest...) waren, onder aanvoering van steden als Dordrecht, Delft en Rotterdam, fel hier tegen, het Eeuwig edict was toch niet voor niets afgesloten. Maar na verloop van tijd, konden zij zich ook vinden in het compromis voorstel van Johan de Witt, tot ieders verbazing wees Willem III zijn tijdelijke benoeming echter af. Toen de militaire dreiging steeds verder verslechterde, gaven ook de Staten van Holland hun verzet op, Willem III werd voor het leven benoemd vanaf 24 februari 1672.

Het jaar 1672 werd het meest traumatische jaar in het leven van de nog jonge Republiek. De Koning van Engeland, Charles II, had zich in 1670 via het geheime Verdrag van Dover verbonden met Lodewijk XIV, in ruil kreeg hij daarvoor jaarlijks een toelage van Lodewijk XIV. De VOC aandelen op de beurs kelderden omlaag....., handel met Indië zou wel eens door de Engelse Vloot geblokkeerd kunnen worden.



Het leger was zwaar verwaarloosd, grensvestigingen waren nauwelijks onderhouden, de enige redding werd gezien in de waterlinie en Michiel de Ruyter.

Niet voor niets kreeg de geniale Michiel de Ruyter later een staatsbegrafenis en een prachtig grafschrift, citaat uit dit verhaal :

Op 23 maart 1672 valt de Engelse vloot aan, op 6 april 1672 verklaart Frankrijk de oorlog. Op 18 mei volgen de Prins-Bisschop van Münster en de Keurvorst van Keulen, op deze 2 laatste tegenstanders gaan we hier verder niet op in, alleen in Groningen heeft men nog herinneringen aan het beleg van Bommen Berend, de bijnaam van Bernard van Galen, Bisschop van Münster. Op 28 augustus 1672 moest Bommen Berend, oftewel Bernard van Galen, Bisschop van Münster, het beleg van Groningen opbreken. 28 augustus wordt in Groningen nog steeds gevierd, net als 3 oktober in Leiden.

Lodewijks leger trekt op 22 mei ten noorden van Maastricht de Maas over, 118.000 man infanterie en 12.500 ruiters, het Staatse leger had slechts ongeveer 30.000 man ter verdediging. De Prins-Bisschop van Münster en de Keurvorst van Keulen kwamen met ook elk 30.000 man....

In allerhaast werden diverse schutterscompagnieen naar de bedreigde grensvestigingen gestuurd, maar het was allemaal te laat en te weinig.

De plannen voor de aanval dateerden van 27 juli 1671, toen kwamen te Saint-Germain en Laye de Franse koning Lodewijk XIV, de beide staatssecretarissen van oorlog en de maarschalken Henri de La Tour d' Au­vergne ( 1611 - 1675), burggraaf van Turenne, en Condé, bijeen om het operatieplan voor de invasie vast te stellen.

Turenne was evenals Condé een veteraan uit de Dertigjarige Oorlog en de Spaans-Franse Oor­log met een indrukwekkende staat van dienst.

Het aanvalsplan kwam er als volgt uit te zien:



louisxivstaat

De Franse Zonnekoning Lodewijk XIV


Op 29 Mei 1672 trekt Lodewijk XIV inderdaad over de Rijnbrug bij Keulen en op 9 Juni 1672 via een pontonbrug over de Rijn bij Wesel. Tussen het tolhuis van Lobith en Laag Elten had een boer uit de omgeving de plek aangewezen waar Lodewijk XIV de Rijn kon oversteken op een plaats waar de Rijn slechts 50 meter breed en niet dieper dan 2-3 voet. Onder dekking van de artillerie trekken 2000 ruiters daar de Rijn over, waarna de volgende dagen de infanterie volgt via een haastig aangelegde pontonbrug.

In Den Haag wordt besloten om eerst te proberen de Engelse Vloot te vernietigen voordat zij zich zouden kunnen verenigen met de Franse Vloot. De Ruyter en Cornelis de Witt kwamen echter te laat om dit te verhinderen. Cornelis en de Ruyter besloten dat er niets anders opzat dan om aan te vallen, een moedige beslissing, want ondanks de numerieke minderheid lukte het de Ruyter om de gezamenlijke Engels / Franse vloot tijdelijk uit te schakelen, de beroemde Slag bij Solebay (op de Oostkust van Engeland) op 6 juni 1672. Een invasie was voor enkele maanden afgeslagen.

1672zeeslag

6 juni 1672

Slag bij Solebay


Tijd om dit te vieren was er niet, de meeste zeelieden werden meteen ingezet om het land te verdedigen.

De Staatse garnizoenen werden in dezelfde maand juni verdreven uit steden als Kleef, Rijnbeek, Orsoy, Emmerich, Rees en Wezel. Nederland zou ze nooit meer terugkrijgen en vandaar de inham op de Nederlandse kaart rechtsonder Arnhem, dit dus dankzij Lodewijk XIV. Op 12 juni (dus een week na de Slag bij Solebay) stak Lodewijk XIV dus de Rijn over bij Lobith, een geniale aktie, daar is iedereen het over eens, dankzij die boer....

In allerijl werd de IJssel verlaten door de Staatse garnizoenen en trok men zich uiteindelijk terug achter de later beroemd geworden Waterlinie. Het land was redeloos, radeloos en reddeloos. Zoo weigerden de burgers van Arnhem en ook Utrecht om een aktieve bijdrage aan de verdediging van hun stad te geven, Lodewijk trok in triomf allerlei steden in, zijn eerste maatregel was altijd de grootste kerk teruggeven aan de Katholieken, zelfs in Utrecht, de Mis werd weer opgevoerd in de Dom. De Gereformeerden werd echter verder niets in de weg gelegd, een uitstekende taktische zet van Lodewijk.

En toen beging Lodewijk toch een taktische blunder, was hij maar meteen doorgetrokken naar Holland, het water in de waterlinie stond nog steeds niet hoog. Lodewijk koos er echter voor, gelukkig voor de Vesting Holland, om de in zijn ogen onafwendbare nederlaag van de Hollanders af te wachten in Amersfoort, in Huis te Keppel. Onduidelijk is bijvoorbeeld of de Fransen wisten dat het Muiderslot niet verdedigd werd, Johan Maurits, de veroveraar van Elmina en Brazilië, was de Fransen net voor nadat het Muiderslot dagen leeg had gestaan. De weg naar Amsterdam werd 2 uur voordat de Fransen kwamen, afgesloten.

johanmaurits

Johan Maurits



Willem III vestigde zijn hoofdkwartier in Bodegraven, wat, zoals we zullen zien, grote invloed heeft gehad op de gebeurtenissen in Rotterdam.

Net als in Utrecht en Arnhem sloeg het defaitisme toe in steden als Gouda, Leiden, Schoonhoven e.a.. Toen de Fransen echter niet verder oprukten, sloeg de stemming om, men was woedend op de verwaarlozing van het leger, het zonder slag of stoot wegtrekken van de IJssel etc etc, de tijdelijke overwinning van de Ruyter werd nauwelijks op zijn waarde geschat, de steden werden immers direkt, binnen enkele kilometers bedreigd.

Pieter de Groot werd al voor de val van Utrecht door de Staten van Holland naar Lodewijk XIV gestuurd om te onderhandelen over de eisen tot overgave. Pieter kwam terug met de boodschap zich maar over te geven, de meeste regenten hadden hier geen bezwaar tegen en toen braken er rellen uit om te beginnen in Dordrecht, maar ook snel in Rotterdam en vele andere steden. Pieter de Groot werd in Rotterdam, zijn woonplaats, bedreigt door schutters die de Vroedschap, waar ook Pieter natuurlijk lid van was, dwongen te beloven dat zij Rotterdam zouden laten verdedigen. Dezelfde dag stemde echter de Vroedschap van Rotterdam ook voor een voorstel van de Staten van Holland om via Pieter de Groot, Lodewijk XIV de Generaliteitslanden aan te bieden (zeg maar Noord-Brabant en Limburg).....
In Amsterdam nam de vroedschap op 26 juni onder leiding van Valckenier, met 20 tegen 16 stemmen, het voorstel aan om Pieter de Groot te laten onderhandelen over een algehele capitulatie.... Achteraf is het dus logisch dat Lodewijk XIV er reeds vanuit ging dat de overgave een kwestie van dagen zou zijn, maar ook in Amsterdam moest de vroedschap beloven aan de schutters om de stad te verdedigen en dat wist Lodewijk niet.

rampjaarkaart1672

de militaire situatie in 1672

Ook op 26 juni werd in een stemming van de Staten-Generaal (waarbij alleen Holland, Utrecht, Gelderland en Overijssel aanwezg waren) Pieter de Groot opgedragen te onderhandelen over de overgave van de Generaliteitslanden en Lodewijk ook een grote som geld aan te bieden. Lodewijk stuurde Pieter echter terug, want hij eiste ook dat het katholieke geloof weer openlijk zou kunnen worden beleden. De Hugenoten in Frankrijk mochten toch ook hun geloof vrij uitoefenen, zie dit verhaal.

Op 29 juni braken in allerlei steden grote rellen uit, toen bekend werd waarmee Pieter de Groot terug was gekomen van Lodewijk. Om een lang verhaal kort te maken, Zeeland was de eerste provincie die op 2 juli 1672 Willem III benoemde tot stadhouder en het Eeuwig Edict opzegde. De dag erna volgde de Staten van Holland..... Pieter de Groot moest in Rotterdam bewaakt worden door hem vijandige schutters en vluchtte uiteindelijk naar Antwerpen. In de meeste vroedschappen werden de oude De Witt aanhangers afgezet en vervangen door Orangisten, andere regenten liepen ineens met oranje linten rond etc etc.

In deze verwarring werden op 20 augustus Cornelis en Johan de Witt vermoord. Op 21 juni was Johan al gewond geraakt door een messteek, hij was in feite toen al politiek en fysiek uitgeschakeld. Op 4 augustus had hij al zijn funkties al neergelegd, geheel uit eigen beweging, hij moest ook wel natuurlijk. Broer Cornelis kwam op ziekenbezoek in de Gevangenpoort en de rest van het verhaal, laat maar. Voor het eerst (en het laatst ??) in de Nederlandse Geschiedenis werd zelfs kanibalisme toegepast, stukken geroosterd vlees werden te koop aangeboden....

Maar, zoals een waarnemer opmerkte, de orde werd gehandhaafd temidden van de wanorde.

Ondertussen verslechterde de militaire situatie, in de bezette plattelandsgebieden braken bijna hongersnoden uit. Om nog maar te zwijgen over plunderingen en verkrachtingen. Wel moet gezegd dat de Franse legerleiding met harde hand optrad tegen Fransen die hiervan beschuldigd werden.
Door de vlucht van vele regenten, zoals Pieter de Groot, verdween niet alleen veel geld, maar ook veel kennis over de grens. In veel steden lukte het maar met moeite om betrouwbare vroedschappen samen te stellen, vrij van corruptie, lees ons Costerman oproer verhaal maar eens.
Het klinkt raar, maar het verzet tegen het Stadhouderlijke monopolie verdween echter niet, want na de dood van Willem III in 1702, werd er weer gekozen voor een Soevereine Staten-Generaal zonder Stadhouder, zie ons Patriotten verhaal.

Militair liep het als volgt af :



Dankzij de geniale De Ruyter sloot Engeland in februari 1674 vrede, de Nederlandse Vloot zou voor jaren de machtigste vloot in de wereld vormen, zie ook weer ons Schotland verhaal.

In augustus 1673 mengde Spanje zich in de strijd ten gunste van de Republiek. Lodewijk XIV werd hierdoor gedwongen een deel van zijn leger terug te trekken. Willem III ging meteen tot de aanval over, 3000 Fransen in Naarden moesten zich meteen overgeven en dat had een verwoestend effekt op het Franse moreel.
Ook waagde Willem III vanuit Roosendaal een offensief richting Charleroi, militair van geen enkel nut, maar het psychologisch effect op de Fransen was natuurlijk enorm.

Twee maanden na Engeland gaf Münster zich gewonnen, ook zij hadden niets bereikt, mei 1674 ontruimden de Fransen Gelderland en Overijssel, maar we gaan nu over tot Rotterdam.....



In de dagen dat Valckenier in Amsterdam van een tegenstander een medestander van Willem III werd, was er, naast de reeds genoemde Pieter de Groot, nog een Rotterdamse regent die een rol zou gaan spelen, Johan Kievit.

johankievit

Johan Kievit

Johan Kievit moest vluchten omdat hij in het geheim via een tussenpersoon (Henry de Fleury de Culan, heer van St. Cyr Buat, een cavallerie officier in Staatse dienst) had onderhandeld met de Engelsen over de restauratie van de Oranjes. Kievit werd bij verstek ter dood veroordeeld. Kievit was een zwager van Cornelis Tromp, de held van Kijkduin e.a.
In 1672 schrijft Kievit een brief aan de Rotterdamse vroedschap met het dringende verzoek Willem III te steunen en hem weer toegang tot de vroedschap te verlenen. Hij stuurt deze brief op het goede moment, Oranjegezinde ervaren vroedschapleden zijn immers zeldzaan en dus wordt Kievit met een eresalvo aan de Hoofdpoort van Rotterdam ontvangen. Hij krijgt prompt het bericht dat Willem III zijn doodvonnis heeft vernietigd, mits de Rotterdamse vroedschap hier mee instemt. En de overgebleven vroedschap leden kunnen niet anders dan instemmen, want Kievit wordt nog steeds op handen gedragen door de schutterij.

Na de inval van de Fransen worden Rotterdamse schutters gelegerd in Schoonhoven en Goejanverwellesluis. De krijgstucht laat echter te wensen over, omdat de steun vanuit de vroedschap (nog) ontbreekt. In de vroedschap wordt nog steeds beraadslaagd of het zin heeft een dijk bij Moordrecht te versterken om aan Lodewijk te tonen dat het Rotterdam ernst is om zich te verdedigen, of toch maar niet, want het kost geld en binnenkort staat Lodewijk toch op de stoep en zal hij ontstemd zijn over die aangebrachte verdediging bij Moordrecht, een dilemma....

Men gaat eens polsen hoe men erover denkt in Gouda, onderweg komt de delegatie echter muitende Rotterdamse schutters tegen, die kort tevoren in de stad rellen hebben veroorzaakt omdat de stad niet verdedigd zou worden en er nu zelf de brui aangeven. Met getrokken sabels drijft de delegatie de schutters terug onder het roepen van bloode uylen.

Op 17 juni wordt de situatie verwarrend. Twee afgevaardigden van de vroedschap hebben de opdracht om geld te brengen naar de Rotterdamse schutters in o.m. Schoonhoven. Bij het verlaten van de stad via de Oude Hoofdpoort worden zij door de wacht tegengehouden. Slechts door de toevallige aanwezigheid van een compagnie cavalerie lukt het de 2 mannen om te vertrekken, wie was nu waar op tegen....
De belangrijkste tegenstanders van het geldtransport worden opgesloten, maar een paar dagen later weer vrijgelaten, wat een verwarring.....

De vroedschap is bijna kontinu in vergadering bijeen op het stadhuis, onder toezien van de bewapende (vijandige) schutterij, terwijl buiten een opgewonden menigte is te horen. En dus is het goed voor te stellen dat een aantal De Witt gezinde regenten de stad uitvluchten. Het overblijvende gedeelte van de vroedschap besluit weliswaar toe te zeggen om de stad te verdedigen, maar blijft zich verzetten tegen de opheffing van het Eeuwig Edict en dit wordt niet door de schutterij geaccepteerd. Een woedende menigte dreigt het stadhuis te bestormen om de vroedschap te dwingen het edict af te zweren. Een van de vroedschapsleden, Adriaan Hartman, een orangist nota bene, wordt zoo bang dat hij in het bed kruipt van de meid van de cipier, in de kelder van het stadhuis.

Ook hier, weten we nu, is sprake van een georganiseerde aktie, een voor een moeten en zullen de vroedschapsleden de eed afleggen ten gunste van Willem III. Ook zij die bekend staan als orangist worden bedreigd en moeten onder bescherming van gewapende schutters naar huis gebracht worden. Al snel wordt bekend dat 's avonds Pieter de Groot uit Den Haag naar huis zal komen, men wacht hem op bij de Delftsche Poort. Een zekere brouwer Jan Selkart weet de gemoederen te bedaren en onder begeleiding van een schutterij compagnie wordt Pieter naar huis gebracht. Op de Meent begint men echter te roepen Slaa dood den hond. De volgende dag beklaagt Pieter zich in de vroedschap hierover....en verklaart er genoeg van te hebben om zoo de stad en het land te moeten dienen. Hij laat zich overhalen voor nog 1 missie....

De volgende dag (28 juni), terwijl Pieter weer afgereisd is naar Den Haag, worden in Schiedam vroedschapleden op straat gemolesteerd. Dit veroorzaakt grote opwinding in Rotterdam, men begint met een grote Prinsenvlag te hijsen op de Schiedamsche Poort, de bevelvoerende officier is de grip kwijt op zijn mannen. In de stad wordt iedereen gevraagd Staats of Prins ? En natuurlijk roept dan iedereen Prins, vivat Oranje !!

Een grote menigte verzamelt zich op de Groote Markt en daar wordt Leonard van Naerssen aangewezen om de vroedschap te dwingen voor de Prins te kiezen, hij komt terug met de boodschap dat de vroedschap er vanmiddag over zal vergaderen. Dit wordt natuurlijk niet geaccepteerd, de vroedschap moet nu bijeen komen en nu een besluit nemen. In de verwarring, want we vatten natuurlijk heel wat samen, komt de vroedschap pas 's avonds om 21:00u bijeen, enkele vroedschapsleden willen er 's middags echter van door gaan en worden bij de stadspoorten herkend en naar het stadhuis opgebracht en daar onder bewaking gesteld. Burgemeester Pessers wordt echter ook verhinderd de vergadering bij te wonen en wordt ook de nacht erna in gijzeling gehouden, bang dat hij weer zou vluchten. Hem wordt zelfs een glas bier geweigerd.... Uiteraard kiest de vroedschap die avond voor de Prins.

Een delegatie gaat de volgende dag naar Bodegraven om het Willem III persoonlijk te vertellen, uiteraard bedankt de Prins de delegatie voor hun komst, een meegekomen burger roep hierna zoiets als Leve de Prins !!! Teruggekomen in Rotterdam wordt een afvaardiging naar Den Haag gestuurd om de Rotterdamse afgevaardigden in de Staten te informeren over de machtswisseling in de stad. Deze boodschap vanuit Rotterdam en het bezoek aan de Prins brengt ook in de Staten een omwenteling te weeg, de Rotterdamse ommezwaai (over de manier waarop geen woord natuurlijk) doet ook de Staten besluiten het Eeuwig Edict af te zweren en de Prins te benoemen tot Stadhouder.

Een aantal dagen later keert Pieter de Groot weer terug van zijn bezoek aan Lodewijk, naast de al eerder genoemde eisen vraagt Lodewijk ook om een jaarlijkse aanbieding van een penning als bewijs van erkentelijkheid voor het behoud van de onafhankelijkheid. Deze aanvullende eis wordt unaniem door de nieuwe uitgedunde Rotterdamse vroedschap afgewezen. De stad zal worden verdedigd, dat is de achterliggende boodschap.
Met dit besluit neemt de onrust in de stad echter niet af, na een vergadering in de Doele wordt besloten een afvaardiging naar de Prins te sturen om de stad te bezoeken, een gebruikelijke aanhankelijksbetuiging.

Bij het vertrek van de delegatie ontstaat onenigheid wie er mee mogen, in de verwarring voor het stadhuis duikt een verzoek op met vergaande eisen aan de vroedschap die onmiddellijk ingewilligd moeten worden. Zoo moeten een aantal vroedschapsleden onmiddellijk gevangen worden genomen en moeten alle onderhandelingen in de openbaarheid worden gedaan. Een aantal vroedschapsleden worden inderdaad gevangen gezet, de huizen van niet aanwezige vroedschapsleden worden aangevallen. En dan grijpt de Prins in, hij keurt de akties van de burgers af om de door hem al goedgekeurde vroedschapsleden nog verder te molesteren. De gevangen regenten moeten onmiddellijk worden vrijgelaten. Hij verzoekt tevens hem een delegatie te zenden en verzoekt tevens de heer Kievit weer volledig te rehabiliteren.

Op 10 juli vertrekt een delegatie naar de Prins, die heeft echter niet meteen tijd, ja hij heeft zelfs helemaal geen tijd (en zin), want de delegatie moet al lopend naast het paard met daarop de Prins zijn toespraak houden, toen de Prins de indruk had dat de speech ten einde was, gaf hij zijn paard de sporen, terwijl hij de delegatie toeriep, dat hij al dikmaals had laten zeggen, dat ik niet kan komen....

Een, ook in die tijd, zware belediging, maar Willem III had natuurlijk meer aan zijn hoofd.

De heren reizen maar weer terug naar Rotterdam, in gezelschap van de door Willem III zeer gewaardeerde, dus kundige vroedschap Willem Bisschop, die niet onder stoelen of banken heeft gestoken dat hij niet direkt tot het Oranje gezinde kamp behoord. Desondanks heeft hij, met lof van Willem III, de inudatie van de omgeving van Schoonhoven georganiseerd. Ze arriveren gezamenlijk in Rotterdam, waar Bisschop, samen met de anderen, bijna in hechtenis worden genomen, niemand weet meer precies wie is waar voor of tegen.
Bisschop vlucht de stad uit onder begeleiding van een gewapend escorte, en gaat natuurlijk bij Willem III zijn beklag doen. En dan moet Willem III wel optreden, zo'n gewaardeerde vroedschap zo laten beledigen. Willem stuurt een boodschap naar Rotterdam dat de gemelde heer Bisschop geduurende zijn absentie generhande ongemakken in zijn persoon, huis of goederen werden toegebragt.
De gemoederen komen door deze brief wat tot bedaren, weer heeft Willem III zich rechtstreeks gericht tot Rotterdam en dat maakt altijd indruk.....

Een paar dagen later wordt een pamflet verspreid en op bijv. de Vischmarkt opgehangen met de volgende tekst :



Weer wordt gesuggereerd dat sommige vroedschapleden de stad zonder meer willen overdoen aan de Fransen. Opschudding ook in de stad als bekend wordt, dat een Rotterdamse schoenmaker een grote order heeft aangenomen voor de levering van schoenen aan Fransen in het veroverde Oudewater. De vroedschap van Oudewater had dit o.m. toegezegd aan de Fransen om plundering van hun stad te voorkomen. Dwars door de linies werd deze bestelling geplaatst in Rotterdam...... en geaccepteerd natuurlijk, schoenen zijn schoenen niet waar ??

stadhuis1675

Het Stadhuis van Rotterdam in 1675

LINK

Voor de zekerheid informeert de schoenmaker toch eens op het stadhuis..... De dienstdoende burgemeester zegt toe de te leveren schoenen t.z.t. te zullen opslaan in de kerk, onder de hoede van de diakonie en de stad te vertellen dat de schoenen niet voor de vijand zijn, of de schoenen ook werkelijk in Oudewater zijn aangekomen ??

En dan komt op 20 augustus 1672 het bericht van de moord op de broers de Witt. Kapiteins van de Schutterij komen bijeen in Herberg De Sleutels op de Groote Markt. Samen met toegestroomde burgers wordt een, we zouden nu zeggen, eisenpakket opgesteld : alle vroedschapsleden die niet duidelijk kiezen voor Willem III moeten opstappen, w.o. Pieter de Groot die echter allang naar Antwerpen is uitgeweken.

Om een lang verhaal kort te maken, heel veel vroedschapsleden treden uiteraard terug en Johan Kievit wordt zelfs, op 14 september 1672, benoemd tot pensionaris, als opvolger van Pieter de Groot. Maar, voor de verwarring, de plaats van Pieter de Groot in de vroedschap wordt wel open gehouden, je weet maar nooit ???

De burgerij zou tevreden kunnen zijn, maar op het beperkt aantal vrijgevallen vroedschapszetels zijn wel mensen terechtgekomen die niet vooraan hebben gestaan tijdens de relletjes en dus stellen een aantal ontevreden burgers, die eigenlijk zelf tot de vroedschap hadden willen toetreden een, wat later is genoemd, Calvinistisch Demokratisch Manifest op. Invloed van de burgerij op de vroedschap, dat is de kern van hun manifest, waarbij ook wordt vastgelegd dat alleen leden van de Gereformeerde Staatskerk zouden mogen toetreden.
Ook worden maatregelen voorgesteld om de te ontvangen vergoeding aan een bepaald maximum bedrag te binden, revolutionair, want het is gebruik dat de vroedschapsleden zelf hun inkomsten kunnen regelen door o.m. verpanding van allerlei funkties : de meest biedende aan de vroedschap krijgt een bepaalde funktie, bijv. een belasting commies, hoe die commies dan weer aan zijn geld komt, is zijn probleem, zie ons Costerman verhaal..... Ook mogen vanuit de vroedschap geen commissarissen meer worden aangesteld in de Kerkenraad. Als letterlijk sluitstuk dienen gekozen vroedschapsleden ter liefde van de stad en ten dienste van dezelve zullen doen gieten ieder een stuk metaal geschut, schietende ten minste ieder 12 pond ijzer, daarop staande des gevers wapenen, voorzien met beslagen affuiten en zijn toebehoren.

Het spreekt bijna vanzelf dat de nieuwe heren op het stadhuis deze, inderdaad revolutionaire voorstellen, naast zich neerleggen. Zij worden hierbij gesteund door een groot aantal, laten we maar zeggen, gematigde aanhangers onder de burgerij. De gematigden stellen zelfs een brief op, maar ook die brief wordt hooghartig beantwoord, de vroedschap is immers autonoom en hoeven zich van geen enkel advies iets aan te trekken, alleen het woord van de Stadhouder en de Staten telt en voor de rest zoeken zij het onderling wel uit.

Tevergeefs richten de Calvinististen zich ook met hun Calvinistisch Demokratisch Manifest tot Willem III en ook die reageert niet, inmenging van burgers in het bestuur is wel het laatste wat hij zou willen, een meegaand bestuur dat heeft hij nodig en daarom heeft hij immers het souvereine benoemingsrecht, op die manier kunnen hij en zijn opvolgers zeker zijn van de onvoorwaardelijke loyaliteit van de vroedschap, want een ambt levert immers heel veel aanzien en .......... geld op.

Johan Kievit blijkt zoo'n toegewijde aanhanger te zijn, die voldoet aan het hierboven geschetste profiel : aanzien en een meester in het aanboren van geldbronnen, niet ten bate van de stad natuurlijk......

Nog geen jaar heeft hij het ambt van pensionaris vervuld of hij wordt benoemd tot het financieel veel aantrekkelijker ambt van advokaat-fiskaal (hoofd van de douane) bij de Admiraliteit (LINK)
In 1678 wordt hij ook nog benoemd tot burgemeester, het gaat hem financieel zoo goed dat hij van de stad het in 1672 afgebroken Slot Honingen koopt, met de omliggende landerijen, om er een Speelhuis te laten bouwen.

slothoningen1645

Slot Honingen in 1645

En dan gaat het mis, want in 1686 komt voor Johan Kievit de catastrofe. Op het eind van het jaar 1685 zijn er knoeierijen ontdekt met de inkomende rechten. De commies-generaal van de convooien en licenten is op het spoor gekomen van een komplot tot ontduiking van de verplichte aangifte van ingevoerde koopwaren.

De Engelse koopman Nicolas Reve heeft nl. door het verswijgen van veel considerable packen ende balen met seer importante koopmanschappen het Gemeenelandt wegens desselfs gherechtigheydt grootelijcks gepriveert en dat nog wel met collusie, kennisse ende toedoen van verscheyde commisen ter recherche

Met tranen in de ogen over de inbeslagneming komt hij verklaren, dat hij een geruïneerd man is, hoewel hij toch met voorafgaande toestemming van drie commiezen gelost heeft. Maar de commies-generaal laat het er niet bij zitten en brengt de kwestie ter kennis van de Generaliteit, omdat het hem bekend is, dat de drie commiezen het laatste anderhalve jaar geen enkele "aanhaling" (inbeslagneming) hebben gedaan.

De Staten-Generaal benoemen een commissie van onderzoek, die verschillende leden van het Admiraliteitscollege tot de bekentenis weet te brengen, dat in Rotterdam groote frauden wierden gepleeght, wat hun een ernstige berisping bezorgd: hun eerste plicht is het immers juist, om toe te sien, dat 's Landt middelen soo enormelijck niet mochten werden gestoolen"

In Januari 1686 is de instructie zover gevorderd, dat er termen aanwezig worden geacht om de commiezen in Den Haag op de Voorpoort van het Hof gevangen te zetten. Daar er meningsverschil bestaat over de vraag, welk rechtscollege bevoegd is van hun zaak kennis te nemen, worden door de Staten-Generaal drie raadslieden van het Hof, twee van de Hogen Raad, twee van de Raad van Brabant en twee schepenen van Rotterdam aangewezen tot hun berechting.

Bij de verhoren leggen enkele raden van de Admiraliteit bezwarende verklaringen af, die o.a. leiden tot arrestatie van de advocaat-fiscaal : ......Kievit.

Kievit betoont zich meer verontwaardigd dan verslagen. Wat hij gedaan heeft, doet immers iedereen, die in de gelegenheid is zijn slag te slaan. Tijdens zijn gevangenschap schrijft hij, dat de andere raden van de Admiraliteit te Rotterdam zomin als hij engelen zijn en dat, zo men naar strengheid van recht en volgens de letter der instructie een onderzoek wil instellen, niemand hunner onschuldig bevonden zal worden : ja, de overleden raden ter Admiraliteit zouden dan, zo weinig als de leevenden, konnen worden vrijgesprooken.

Gedurende het onderzoek komt de volle omvang en algemeenheid van corruptie gaandeweg aan het licht. De rechters ervaren, dat de oogluiking der kommisen omtrent de sluikerijen niet alleen te Rotterdam, maar te Dordrecht, te Amsterdam, in 't Noorderkwartier, met één woord, door gantsch Holland en in de andere Vereenigde Gewesten plaats heeft; dat de kollegien ook de aangehaalde goederen niet verbeurd verklaren, gelijk 's Lands plakaaten vorderen, maar dat dezelven voor eene geringe somme werden vrijgegeven, zelfs na de verbeurdverklaring, of dat men zig deswege verdraagt met den koopman, dat verscheiden' kommisen en andere bedienden, om hunne ampten te bekomen of om verplaatst te worden, verscheiden' honderden, ja tot drie- en zesduizend guldens toe, hebben moeten opbrengen; dat de kommisen van 't scherp passen op hun beroep zeer werden afgeschrikt, omdat het hun dikwils kwalijk werdt afgenomen, of door de regeering der steeden of door de raaden ter Admiraliteit zelven, die hun om den koophandel te bevoordeelen, zoveel hulp niet bewezen als wel vereischt werdt, inzonderheid, wanneer zij aanhaalingen doen van eenig belang.

Door dit alles komt er van de heffing van convooien en licenten niet veel terecht. In Rotterdam worden hele scheepsladingen gesmokkeld, onder het voorgeven, dat de schepen alleen maar geballast zijn.
Van stadswege worden daar de commiezen verhinderd in het leggen van beslag en is er eenmaal beslag gelegd, dat worden de goederen meestal niet verbeurd verklaard of, zoo dit al gebeurd is, voor een gering bedrag vrijgegeven. Aldus beroofd van hun rechtmatig aandeel in de "aangehaalde" waren, grijpen de commiezen naar ongeoorloofde middelen om aan geld te komen.

Kievit van zijn kant wijt de misstanden aan de protectie bij de benoemingen, waardoor de Admiraliteit opgescheept wordt met een leger van onbekwame ambtenaren, die zig de handen laten vullen en door hun relaties in het Admiraliteitscollege hun praktijken ongestraft kunnen voortzetten.
Werd hij, Kievit, in het waarnemen van zijn ambt niet door dit ambtenarencorps gedwarsboomd, dan zou hij het land wel eens laten zien, dat de opbrengst van de douanetarieven met millioenen omhoogsprong, zonder dat de koophandel meer dan tot dusverre bezwaard werd.

Zonder een nader gedetailleerd onderzoek achten de rechters zich niet bevoegd uitspraak te doen in deze gecompliceerde kwestie.
Van de Staten-Generaal krijgen zij in 1687 een ruimere volmacht, krachtens welke het college op de Maze gesommeerd wordt tot uitlevering van de nodige bescheiden. Wat zij in deze authentieke stukken vinden, bevestigt de getuigenverklaringen in alle opzichten: de contra-rollen van de in beslaggenomen goederen zijn niet in orde, er zijn bladen uitgescheurd en andere op verkeerde plaatsen ingelast; sommige inventarissen hebben slot noch dagtekening, andere alleen maar één hoofd: meermalen zijn goederen vrijgegeven op een blote aanwijzing van de fiscaal of commies-generaal; de raden hebben zich emolumenten toegelegd boven hun instructie en 's Lands aandeel in de geconfiskeerde goederen is, na 1674, van jaar tot jaar teruggelopen.

Kievit's schuld aan dit alles is evident, zijn handhaving als advocaat-fiscaal uitgesloten. In Maart 1698 wordt hij eerloos en meineedig verklaard, voor altijd verbannen uit de Vereenigde Gewesten en veroordeeld tot betaling van het viervoud van het bedrag, dat hij zich onrechtmatig heeft toegeëigend.

Kort daarna koopt zijn dochter Debora hem voor f 20.000 uit de hechtenis los; zij is gehuwd met een zoon van de in 1628 te Rotterdam geboren Gouverneur-Generaal Cornelis Jansz. Speelman, die in 1684 te Batavia is overleden.
Haar zoon Cornelis verkoopt de opstal van Honingen in 1698 weer aan de stad.

Gouverneur-Generaal Speelman

De in Rotterdam geboren GG Speelman

Aad heeft op zijn eigen site een unieke pagina samengesteld met portretten en biografieën van alle Gouverneurs-Generaal van Nederlands-Indië, Nieuwsgierig ? Klik dan maar gauw even op deze link

Maar natuurlijk nog even terug naar de invloed van het rampjaar op de Nederlandse Geschiedenis : de Republiek was in deze periode op het hoogtepunt qua macht, vooral tijdens de jaren rond de invasie van Engeland in 1688 (LINK), The Glorious Revolution, daarna zette het verval in, samengevat in het volgende overzicht :


Tot slot voegen we nog deze fraaie prent toe uit ons Schotland verhaal met een schitterend gezicht vanaf de linkeroever van de Maas op Rotterdam:

maasview1690

1688

Een schitterende prent van de Maas ter hoogte van Rotterdam

op de oever aan de overkant
v.l.n.r. de Witte Poort, (de Wester Nieuwe Hoofdpoort) LINK
de St. Laurenskerk LINK
de Ooster Oude Hoofdpoort LINK

Links het Statenjacht van Willem III (let op de Oranje vlaggen) vertrekt uit Rotterdam op weg naar Hellevoetsluis
onder begeleiding van een Engels jacht rechts




We kregen de volgende terechte reaktie:

Leuke site, hoor! Edoch, weer typisch "Hollands": je hebt het over het Eerste Stadhouderloos tijdperk. Dat is toch onzin? Wij hier in Friesland (en ook in Groningen en Drente) hebben nooit een stadhouderloos tijdperk gehad! Waarom dat woord dan gebruikt?
Je ziet de term in elk in Holland verschijnend geschiedenisboek opduiken en de term deugt voor geen meter. Holland is toch geen Nederland? Het kost nu ook veel moeite om de huidige koninklijke familie te laten afstammen van Willem van Oranje, terwijl dat via Albertina Agnes toch niet zo moeilijk is. Maar ja, die trouwde naar Friesland/Groningen, derhalve niet interessant blijkbaar.

Wij Friezen ergeren ons altijd aan dat "hollandocentrisch" geschiedenisbeeld als het over de geschiedenis van Nederland gaat, net alsof de rest van Nederland, in de landelijke pers meestal aangeduid als "de provincie", er niet toe doet. Vandaar deze reactie.

Ynternet bliuwt in mirakel, benammen omdatst sa ferskuorrend gau reagearje kinst op wat der ferskynt!

Mei freonlike groetenis,

Liuwe van der Meer






Historisch Nieuwsblad - 3 nummers voor EUR 9.00


Historisch Nieuwsblad - 3 nummers voor EUR 9.00


Historisch Nieuwsblad - 3 nummers voor EUR 9.00


Historisch Nieuwsblad - 3 nummers voor EUR 9.00


Historisch Nieuwsblad - 3 nummers voor EUR 9.00












    Geinteresseerd in een historische rondleiding voor uw eigen groep(je) door Aad 'arcengel' Engelfriet, webmaster van deze grootste Nederlandstalige geschiedenis website, door o.m. een stad of streek in bijv. Nederland, België, Duitsland, Groot-Brittannië, Ierland en/of een historische lezing, publicatie, recensie:

    Voor meer vrijblijvende informatie

    aad@engelfriet.net

    Wilt U eerst meer weten over Aad Engelfriet:

    klik dan HIER







Terug naar Aad's homepage, met links naar al zijn verhalen





Familiewapenklein
wat zijn we trots op ons familiewapen ...., beetje jaloers zeker ....


Terug naar de top





Last update :

20 September 2009