Een e-mail sturen naar Aad? Zijn e-mail adres is aad@engelfriet.net
(klik op deze tekst om een voorgeadresseerde mail te openen)
Terug naar  het Engelfrieten overzicht

Naar beneden 

De geschiedenis van het Stadhuis van Rotterdam en het Zandstraatkwartier

Het eerste stadhuis van Rotterdam zal, net als in vele andere steden, ongetwijfeld het gasthuis geweest zijn, het offciele gastenhuis van de Graaf van Holland, zoals beschreven in dit verhaal.

hoogstraat1674

De Hoogstraat in 1674 gezien vanaf de Oostpoort.
Het gebouw met de toren is het Gasthuis.
De Hoogstraat is een van de oudst bekende straatnamen in Rotterdam.

Het gasthuis werd, net als in vele andere steden, weinig gebruikt voor het doel waarvoor het was gebouwd en werd in de loop der tijden het eerste "ziekenhuis", zoals je kunt lezen in dit verhaal.

Uit onze schoten in de roos pagina duiken we een prent op van waarschijnlijk het eerste stadhuis van Rotterdam, uiteraard aan de Hoogstraat...dat dus ontstaan is uit het vroegere gasthuis. Zieken werden na verloop van tijd waarschijnlijk overgebracht naar een nieuw gebouwd "gasthuis" op de hoek van de Botersloot en de Kipsloot.

gasthuis1760hoogstraat

Het Rotterdamse Gasthuis in 1760, dus het ziekenhuis en niet het stadhuis

Nog tot in de 19e eeuw heette het stadhuis echter in de volksmond ook Gasthuis of was dit toen al met bijbedoelingen ???

stadhuis1675

Het Stadhuis van Rotterdam in 1675, ook wel gasthuis genoemd, maar dan niet voor zieken

Heerlijk die spraakverwarring......



Het oude raadhuis dateert dus van 1606 en werd in 1789 van binnen gerenoveerd en in de jaren 1822 tot 1835 zelfs drastisch verbouwd. Het oude Hemoney carillon bijvoorbeeld werd verplaatst naar het Beursgebouw. Helaas bleek het torentje van het Beursgebouw te licht van konstruktie voor het carillon en ondanks protesten werd het sierlijken torentje vervangen door een, volgens tijdgenoten, vreemd bouwsel...

stadhuiswaagkaasmarkt1827

Getekend in 1827

Het Stadhuis en rechts de Waag aan de Kaasmarkt

Getekend is de situatie in 1703, in 1822 werd de Waag afgebroken voor de bouw van het nieuwe Stadhuis

links een doorkijkje naar de Hoogstraat via de Stadhuissteeg



Na de laatste verbouwing zag het raadhuis er als volgt uit :

stadhuiskipstraat1865

Het Stadhuis van Rotterdam in 1865

De hoofdingang van dit verbouwde stadhuis was op de Hoogstraat of liever op de Kaasmarkt, vlak bij het kleine geboortehuisje van Erasmus, waar men ooit ook sigaren uit de tijd van Erasmus verkocht. De winkelier was zich er echter niet van bewust dat er in de tijd van Erasmus nog geen sigaren bestonden, want Columbus had pas net de Indianen in, wat nu heet, Amerika ontdekt en van die Indianen leerden we pas wat tabak was..., dit citaat komt uit ons verhaal over Winkelen in den vooroorlogsen Hoogstraat alhier gelegen te Rotterdam

hoogthaliaerasmus

Geboortehuisje van Erasmus

Zoo'n 100 jaar geleden zag de omgeving van het stadhuis er zoo uit :

heinecke

Een schilderij van de Rotterdamse schilder W. Heinecke van de Botersloot. Rechts achter is nog juist het stadhuis te zien, wat je op de volgende prenten veel beter kunt bewonderen. Dat gebouw met het torentje zou de Steigerse Kerk kunnen zijn. (LINK)

kleurkipstraat

We kijken hier vanaf de Gedempte Botersloot. Als je goed zoekt, zie je een huis met een koeienkop, daar was ooit de Vleeshal gevestigd (LINK) en later de Telefoondienst. Als we de andere kant opkijken en het was mart, dan zag het er toen zoo uit :

marktgedemptebotersloot1900

De markt op de Gedempte Botersloot in 1900

Op de hoek de Prinsenkerk, afgebroken voor de (oude) gemeente bibliotheek

Voor echte Rotterdamse martuitdrukkingen, klik je natuurlijk even op deze link !!

Trouwens, over de Goudsesingel mart hebben we ook een verhaal......

Na al deze indrukken nemen we even een virtueel kijkje in het stadhuis, zien of er ijverig wordt gewerkt, nou, wat een ambtenaren op een kluitje :

zaalstadhuiskipstraat

interieurstadhuis1925

Door de forse uitbreiding van de stad in de 2e helft van de 19e eeuw, o.m. door het graven van de Nieuwe Waterweg, zie dit verhaal, moest ook ongetwijfeld de Stadsarchitekt Rose (link 1 en link 2) geregeld opdraven om ook iets te doen aan het gemeentelijk ruimtegebrek.

Als je de oude stadplattegronden bekijkt van zoo'n ruim 100 - 150 jaar geleden, dan was er eigenlijk nergens ruimte meer over , althans binnen de oude stadskern zoals hier zoo mooi weergegeven op deze kaart uit 1652 :

Twee eeuwen later, in 1842 bijvoorbeeld, was de situatie nog niet veel veranderd...:

singelplanrdamrose1842

De man die uiteindelijke knopen begon door te hakken, was Burgemeester A.R. Zimmerman, de opvolger van de ons al bekende Burgemeester s'Jacob uit ons baarden verhaal, zullen we maar zeggen :

burgemeester s'jacob


s'Jacob, Burgemeester van Rotterdam van 1893 -1906

burgemeesterzimmerman

Zimmerman, Burgemeester van Rotterdam van 1906 -1923

Zimmerman kwam met een geniaal plan : het ergerde hem (en vele andere regenten) dat op de plaats waar nu het huidige stadhuis en het postkantoor zijn gebouwd, een buurt was waar de politie niet graag kwam.

In het Zandstraatkwartier of zoals de volksmond het noemde, de Polder, woonde men zeer dicht op elkaar. De huisvesting was erbarmelijk slecht, maar wat in de ogen van Zimmerman nog erger was, het was de rosse buurt van Rotterdam en daar moest iets aangedaan worden. Verbetering van de huisvesting had niet direkt de eerste prioriteit.

Een van de mensen die de slechte huisvesting aan de kaak stelde, was de Sociaal Democraat Hendrik Spiekman :

sociaaldemokraatspiekman

Hendrik Spiekman

Een citaat natuurlijk :



Zullen we eens even in het Zandstraatkwartier gaan kijken, maar dan natuurlijk op een wat geromantiseerde manier, het zal er echt geen pretje geweest zijn, om daar te wonen !!!

etscomediebrug

Waar dit nu is ? In dit verhaal hadden we al ooit verteld dat zoo'n 100 jaar geleden de Coolsingel nog niet gedempt was en er stond zowaar nog een molen, de Hoop heette die. Op de onderstaande foto Molen de Hoop en iets bekends...

stadhuismetdehoopmolen

Molen de Hoop staat op een historische plaats, ooit was hier de Middeleeuwse Jan Vetten toren: LINK

Op die ets staan we als het ware schuin aan de overkant van het stadhuis, zowat op het Hofplein en dat bruggetje leidt links naar het Zandstraatkwartier, kijk maar even mee op de volgende foto :

comediebruggetjenaarzandstraat

Wist je hoe dit bruggetje op deze foto en de ets werd genoemd ? Het comedie bruggetje !

En weet je waarom ? Omdat achter ons op die foto de Tivoli Schouwburg was en de beroemde Rotterdammer Louis Davids, geboren in het Zandstraatkwartier, in Tivoli zijn eerste successen had gehaald, aldus de overlevering en wie zijn wij om daaraan te twijfelen, niet ??

Direkt links van het bruggetje, dus aan de kant van het Zandstraatkwartier, was Sociëteit De Harmonie gevestigd, met daarin later de concertzaal De Doelen of op z'n Rotterdams De Doele...
En over De Doele was iemand heel enthousiast, want het was ook weer ontworpen door Rose. Citaat uit dit verhaal :



Nou, weet je ook meteen, waarom de huidige, in de jaren zestig van de vorige eeuw gebouwde, Doelen zoo heet.....

Naast de Doelen waar wij het nu over hebben, ontstond later het bekende Pschorr, op de hoek van het oude Hofplein, maar we dwalen weer eens af...., over het Hofplein, over hoe dat verplaatst werd, dat verhaal vind je door hier op te klikken....

Genoeg gepraat, we gaan het comedie bruggetje maar eens over, lopen een stukje de straat in en draaien ons dan weer om in de richting van het comedie bruggetje, achter die koets Tivoli !

kleurzandstraatrichtingcomediebrug

We lopen nog iets verder het Zandstraatkwartier in en dan ziet het er zoo uit :

kleurzandstraatnaaranderekant

Een echte foto mag natuurlijk ook niet ontbreken :

zandstraat1910

Een beroemd waterverf schilderij uit het Zandstraatkwartier werd gemaakt door A. de la Riviera.
Meer Rotterdamse schilderijen zijn te vinden op een van de pagina's van Gerard Martens.

kleuretszandstraathoutenbeen

Een orgeldraaier met houten been vermaakt de buurtbewoners onder het toeziend oog van Oom Agent, want je weet maar nooit wat de gevolgen zijn in het Zandstraatkwartier...

Op voorstel van B&W nam de gemeenteraad het besluit om vanaf 1 januari 1912 het hele Zandstraatkwartier af te breken, o.m. Spiekman stemde tegen ....

Inspraak kende men natuurlijk nog niet en volgens tijdgenoten ging de ontruiming als volgt in zijn werk :

Op 12 augustus 1914 ging de eerste paal voor het nieuwe huidige stadhuis de grond in, via een prijsvraag was het ontwerp van Prof. Henri Evers uitverkoren :

We citeren maar weer :

Op 15 juli 1915 werd de eerste steen gelegd door Koningin Wilhelmina

eerstesteenstadhuis15juli1915

Op 1 september 1920 vergaderde de gemeenteraad voor het eerst in de nieuwe raadszaal, Burgemeester Zimmerman op een verhoging tegenover de raadsleden. De wethouders moesten plaatsnemen tussen de raadsleden in.

En hoe ging het met het vertier en de rosse buurt ? Die verplaatste zich naar het gebied ten zuiden van de Vischmarkt, naar de Schiedamschedijk. (link)

Burgemeester Zimmerman is ook de geschiedenis ingegaan als de man die in het dreigende Troelstra revolutiejaar 1918, in het geheim onderhandelingen aanging met vooraanstaande Rotterdamse SDAP-ers (Heykoop en Brautigam) voor het evt zonder bloedvergieten overdragen van de macht. Daardoor was hij na 1918 in de ogen van velen niet meer acceptabel. Vanuit Den Haag werd vanaf 1921 druk op hem uitgeoefend om af te treden, uiteindelijk deed hij dat in 1923. Hij werd Commissaris-Generaal bij de Volkenbond. Bij zijn afscheid gaf hij toe niet meer opgewassen te zijn tegen de 'linkse' druk.

We gaan het hier niet hebben over het Troelstra revolutiejaar 1918, maar deze affiche van de Rotterdamse burgerwacht vond Aad zoo mooi illustratief voor die tijd :

mededelingburgerwacht1918

Een van de meest roemruchte voorgangers van Van Dobben, was Blankenheim, met die mooie baard en vooruit ook een klein citaat uit zijn verhaal :

Blankenheim


Kolonel Blankenheim, Commandant der Rotterdamse Schutterij


Wonder boven wonder hebben het stadhuis en het postkantoor het bombardement op 14 mei 1940 nagenoeg ongeschonden overleefd, de omgeving was echter drastisch veranderd, zoals te zien is op de onderstaande 3 slot foto's :

stadhuisnamei1940

stadhuisplein1950

stadhuisplein1950jaartal

Meer over de omgeving van het huidige stadhuis, maar dan voor WOII kun je bijvoorbeeld HIER vinden




Uit een op onze site gepubliceerd persbericht van het Historisch Museum Rotterdam (LINK) voegen we deze schitterende prenten toe:

raadszaaldetailhmr



raadszaaloverzichthmr

        Foto: Overzichtsfoto Raadzaal, Stadhuis Rotterdam

        Bijschrift: Richters maakte de schilderingen van het havenbedrijf in de raadszaal van het Rotterdamse stadhuis. Van links naar rechts zijn de schilderingen De Sleepdiensten, Het Graanbedrijf en Het Kolenbedrijf te zien.

        Beeld uit de tentoonstelling ´Marius Richters Rotterdam. Schilder en Glazenier.´ 24 september 2005 t/m 22 januari 2006 in Museum Het Schielandshuis in Rotterdam.

        Foto: Han van Senus, Capelle aan den IJssel
Een citaat uit ons Straatnamen van Rotterdam verhaal:

STADHUISSTEEG.

Oorspronkelijk was deze steeg Waagsteeg of Waagstraat genaamd. De oudste giften zijn van 1595 en bij de verbouwing van het Stadhuis in die jaren werd deze steeg dus aangelegd ten oosten van de Stadswaag. Vóór dien tijd was hier een open ruimte.

Dat het Stadhuis aan de Hoogstraat oorspronkelijk een Gasthuis is geweest, is zeker, al kunnen wij ook niet precies aangeven, wanneer de zieken voor het Gemeentebestuur plaats hebben moeten maken.
Ook de Waag was ondergebracht in dit gebouw, dat in het midden der 16de eeuw afwisselend Gast- of Stadhuis wordt genoemd.

In 1549 is sprake van "het gasthuys ofte Wage upt Oosteinde tot achter in de Rotte".
Aan de oostzijde werd dit gebouw in het laatst der 16de en begin der 17de eeuw uitgebreid. Toen de Waag in 1703 naar de Kaasmarkt werd overgebracht, was, er geen reden meer voor den ouden naam, doch deze schijnt pas in de 19de eenw vervangen te zijn door Stadhuissteeg.

Tijdens de vorbouwing van 1822-1835 is de Groote Waag naar de Punt overgebracht en daar gebleven tot de opheffing in 1882.

In het oudste keurboek (1408-1414) wordt reeds melding gemaakt van een raadhuis, doch de plaats daarvan niet aangewezen; in de stadsrekening van 1426/27 worden raadhuis en gasthuis naast elkaar genoemd. In 1789 hadden allerlei inwendige vertimmeringen plaats. Van 1822-1835 eindelijk heeft een geheele verbouwing ook het uitwendige een ander aanzien gegeven. Dit gebouw, voor de behoeften te klein geworden, zal nu binnen niet al te langen tijd vervangen worden door een nieuw Stadhuis, dat volgens Raadsbesluit van 13 Mei 1909 verrijzen zal aan de te dempen Coolvest.

Bij de Stadhuissteeg vermelden wij de verdwenen Gasthuissteeg, omdat een overblijfsel daarvan, het slopje, dat op de Hoogstraat toegang geeft tot het Stadhuis, nog aanwezig is. Deze steeg wordt in 1477 reeds genoemd, is overtimmerd bij de verbouwing van het Stadhuis in het begin der 18de eeuw en in de 19de eeuw geheel verdwenen. Zij liep vroeger dus door en was gelegen ten westen van het oude gasthuis of hospitaal, dat waarschijnlijk reeds in 1329 hier stond. Dr. Nicolaas Zas spreekt van het St. Elisabethsgasthuis of Groote Gasthuis. Behalve bij kroniekschrijvers vinden wij echter nergens den naam van deze Heilige met het Gasthuis verbonden.
Het is zeer waarschijnlijk, dat men Gasthuis en Oude-Vrouwenhuis, dat werkelijk eerst St. Elisabethszusterhuis of gasthuis werd genoemd met elkaar verward heeft. In een stuk van 27 Maart 1512 wordt wel gesproken van het Groote Gasthuis te Rotterdam, genaamd St. Alexiusgasthuis. Zooals wij bovengezien hebben, was in het begin der 15de eeuw dit gasthuis voor een deel waarschijnlijk al door de stedelijke regeering ingenomen.
In welk jaar het gasthuis is overgebracht naar de Kipstraat, hoek Botersloot, waar wij het in de 16de eeuw aantreffen, is niet te bepalen. In ieder geval bleef voor het Raadhuis nog lang de oude naam in gebruik. Een huis aan de overzijde gelegen wordt tusschen 1527 en 1531 nu eens gezegd te liggen over het Stadhuis dan weer over het Gasthuis.

In 1547 werd pas door den bisschop van Utrecht verlof gegeven aan de Stedelijke Regeering om het oude en geheel in onbruik geraakte altaar in het oude Stadsgasthuis naast het Stadhuis af te breken en over die plaats te beschikken. Vóór 1547 heeft de verhuizing der zieken dus zeker plaats gehad.

In 1575 werd het tweede Gasthuis verlaten, dat overgebracht werd in het in 1563 afgebrande, doch in 1565 gedeeltelijk weer opgebouwde Predikheerenklooster op het Oosteinde. Na allerlei verbouwingen werd dit gesticht in het 2de kwartaal der 19de eeuw geacht niet meer aan de eischen te kunnen voldoen en werd het nu nog bestaande Stedelijk Ziekenhuis aan den Coolsingel gebouwd, dat in 1851 in gebruik is genomen en sinds dien tijd al heel wat uitbreidingen heeft ondergaan.






Familiewapenklein
wat zijn we trots op ons familiewapen ...., beetje jaloers zeker ....


Terug naar de top





Last update :

5 Maart 2008