Willem van Oranje blijft op veel gebieden voor een 21e eeuwer raadselachtig.

Een van Willem van Oranje's grootste mysteries is de vraag, wat was de uiteindelijke godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje, katholiek of protestant, daarover ontstaat steeds meer diskussie.

In dit verhaal over Willem van Oranje's godsdienstige voorkeur en handelen, gaan we dieper in op een aantal aspekten die allemaal te maken hebben met de vraag: wat was de godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje: katholiek of protestant of desgewenst Rooms of Calvinist.

1583

Willem van Oranje
Op onze site hebben we o.m. ook deze verhalen waarin Willem van Oranje een hoofdrol speelt:

• 1584 Willem van Oranje / Willem de Zwijger, Willem van Oranje's onbekende zoon Philips Willem, Balthasar Gerards en Alva
  
  
• Ruzie binnen de Raad van State leidde tot de 80-jarige oorlog
  
  

Om iets zinnigs over de godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje te kunnen zeggen, is het goed te weten dat:

• Bij het lezen van een verhaal waar gesproken wordt over de godsdienst of de religieuze opvattingen van Willem van Oranje, is het vaak belangrijk rekening te houden met de opvoeding van de desbetreffende auteur. Heeft hij / zij op een protestantse school met nog een traditioneel beeld van Willem van Oranje gezeten, dat is meestal snel duidelijk. Willem van Oranje is dan meestal, (een beetje overdreven…) de voorvechter van dappere onderdrukte protestanten die in een (soms burger)oorlog verwikkeld zijn met niet altijd te vertrouwen wrede zeer katholieke Spanjaarden.
  
  De auteur van dit verhaal, Aad Engelfriet, heeft trouwens ook een zeer protestantse traditionele geschiedenisopvoeding gehad. De boeken van o.m. de zondagsschool (W.G. van der Hulst e.v.a.) heeft Aad Engelfriet verslonden, ze staan nog steeds als een relikwie op zijn zolder. Willem van Oranje is nog steeds Aad Engelfriet's grote favoriet, al denkt Aad Engelfriet nu heel anders over hem, WANT:
  
  
• Hoe meer je over Willem van Oranje leest en dat heeft Aad Engelfriet zo langzamerhand wel gedaan, hoe minder je soms van Willem van Oranje gaat snappen. Heel, heel langzaam begin je deze geniale man te doorgronden en ontdek je dat Willem van Oranje een heel ander persoon is geweest dan meestal wordt aangenomen. Echt objectieve biografieën over Willem van Oranje: er zijn er nog steeds veel te weinig. Meestal alleen deelstudies…..
  
  
• Misschien een beetje overdreven, maar wat ook opvalt bij het lezen van boeken en verhalen over Willem van Oranje: het zijn steeds dezelfde verhalen. Volgens Aad Engelfriet is Willem van Oranje qua verhalen de meest gekopieerde man in de Nederlandse / Vaderlandse geschiedenis. Doe maar eens een internet search met als trefwoord Willem van Oranje: de echt originele, niet gekopieerde verhalen over Willem van Oranje: je moet er echt naar zoeken. En dan hebben we het nog niet eens over artikelen over Willem van Oranje waaruit blijkt dat het verschil tussen katholiek en protestant eigenlijk niet begrepen wordt, nog afgezien van het traditionele beeld van dappere protestanten versus niet te vertrouwen katholieken etc etc.
  
  
• Maar aan de andere kant: te weinig wordt ook beseft wat de uitmuntende rol is geweest die Willem van Oranje heeft gespeeld op het gebied van bestuur èn religie. De staatsvorming van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden zou er zonder Willem van Oranje heel anders hebben uitgezien, sommigen noemen deze unieke staatsvorming, geïnitieerd door Willem van Oranje, zelfs een wereldwonder....... Willem van Oranje was een meester in het tussen de klippen doorvaren, en dat vooral op godsdienstig gebied!
  
  
• Willem van Oranje kreeg in zijn leven te maken met niet te onderschatten vragen als:
  
  
  • Wat zijn de rechten en de plichten van de landsheer, in dit geval Philips II (alleen Koning van Spanje en niet van de Nederlanden: echte titel bijv. Graaf Philips III van o.m. Holland) en zijn onderdanen, hoe moeten die met elkaar omgaan, een worsteling waar Willem van Oranje pas met het laten schrijven van de Apologie is uitgekomen. We lopen een beetje vooruit: natuurlijk speelde in de Opstand het religieuze mee, maar veel belangrijker was de machtsvraag: Graaf Philips III had toch ooit gezworen om de Privileges in acht te nemen? Volgens Willem van Oranje werd die belofte keer op keer geschonden.
    
    
  • En dus liep Willem van Oranje voorop bij het vinden van de grenzen van zowel de politieke als de religieuze vrijheden
    
    
  • En dus was voor Willem van Oranje de grote vraag: wat betekent soevereiniteit? Wie heeft daarbij het laatste woord? Volgens veel aanhangers van de Nieuwe Religie kon de soevereiniteit alleen ontleend worden aan God. En dat werd de ruimer denkende Willem van Oranje wel eens voorgehouden! Willem van Oranje probeerde in zijn tijd (!) al een scheiding aan te brengen tussen de Staat en de Kerk. Een verdrag met het katholieke Frankrijk was in de ogen van Willem van Oranje absoluut niet in strijd met Gods woord. Veel protestanten vonden dat God dit niet zou toestaan: een verbond met katholieken...
    
    
• Ook moet niet worden vergeten dat in de tijd van Willem van Oranje de Nederlanden nog leefden in de tijd van het katholieke Habsburgse universalisme. Hiermee wordt o.m. bedoeld: Niet alleen Willem van Oranje, maar iedereen in die tijd had nog geen besef dat er een einde zou komen aan een universeel katholieke maatschappij geregeerd door de grootste machthebbers van die tijd: de Habsburgers.
  
  Pas in de 19e eeuw zou het accent sterk gelegd gaan worden op alleen het religieuze en dat is achteraf een te grote versimpeling van de Opstand.
  
  De Opstand analyseren met de kennis die wij nu hebben over de afloop, ook dat is heel gevaarlijk, op die manier Willem van Oranje beoordelen is wel erg simpel, vooral op godsdienstig gebied.
  
  Voor zowel Willem van Oranje als zijn tijdgenoten was, wat pas veel later de Reformatie zou worden genoemd (!), in de dagen van Willem van Oranje werd bijv. het begrip Alteratie gebruikt (omvat inderdaad ook meteen de veranderingen op politiek gebied), veel minder voelbaar. Slechts een paar procent van de bevolking (3 - 5%) was een aanhanger van een Nieuwe Religie....
  
  Helemaal onderaan meer over bijv. de Alteratie van Amsterdam met de bijbehorende Satisfactie.
  
  
  • Schitterend voorbeeld hoe men in 1572 dacht over het conflikt tijdens de Eerste Vrije Statenvergadering in Dordrecht. Willem van Oranje was hier niet bij aanwezig, wel de secretaris van Willem van Oranje, Philips Marnix van St. Aldegonde. Philips Marnix van St. Aldegonde trad op als Voorzitter namens Willem van Oranje:
    
    
    den Hertoghe van Alba heeft ons tegen alle Recht en redelijckheyde, tegen alle onse Privilegien ende Vryheden, met ongehoorde grouwelijcke tyrannien willen onderdrucken, het gantsche Landt verderven, en veel wreedelijcker met ons handelen, dan oyt Turcken ofte Joden met haren overwonnen vyanden gehandelt hebben.
    
    
    Inderdaad: geen woord over Religie....

Een goed voorbeeld (?) van een niet-traditioneel verhaal over een van de grootste mythes uit de 80-jarige oorlog is het onderstaande verhaal over de Inquisitie. Ook Willem van Oranje komt in dit verhaal over de Inquisitie aan de orde, een van de conclusies in dit Inquisitie verhaal luidt:

De verhalen / mythes over de Inquisitie, later ook wel een (onder)deel van de Zwarte Legende genoemd, zijn vooral gebaseerd op de Apologie van Willem van Oranje, opgesteld door zijn hofpredikant Pierre l'Oyseleur, heer van Villiers

De Inquisitie, ontdaan van mythen, want een Zwarte Legende

---

Wat was de uiteindelijke godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje, katholiek of protestant of desgewenst Rooms of Calvinist?

Het algemene beeld van de moord op 10 juli 1584 op Willem van Oranje door Balthasar Gerards is meestal, weer wat gechargeerd: de zeer fanatieke rooms-katholieke Balthasar Gerards vermoordt Willem van Oranje, waarbij Willem van Oranje een vurig voorvechter is van het met onderdrukking bedreigde tolerante calvinisme.

Er bestaat consensus over Balthasar Gerards: inderdaad iemand die zich heeft vergist!

Balthasar Gerards vermoordde een in zijn ogen andere Willem van Oranje dan Willem van Oranje in werkelijkheid was!

Over Willem van Oranje bestaat nu de volgende consensus, is te hopen:

• Willem van Oranje was een groot staatsman, zonder hem was de Opstand hoogstwaarschijnlijk mislukt. Willem van Oranje: de grootste Nederlander ooit, geen discussie mogelijk.
  
  
• MAAR Willem van Oranje was niet de algemene pest van de Christenheid, waarvoor Philips II hem had uitgemaakt in "zijn" ban. Willem van Oranje was inderdaad een ketter, maar dan in de betekenis van rebel.
  
  
• Willem van Oranje was NIET iemand die uit persoonlijke overtuiging voor een "nieuwe leer" heeft gekozen, maar Willem van Oranje heeft wel een politieke keuze gemaakt door te kiezen voor de meest radicale, best georganiseerde groep (via kerkenraden en overkoepelende classis en synodes) die zich verzette tegen o.m. de godsdienstpolitiek van Philips II: de calvinisten. (oftewel destijds meestal aanhangers van de "Christelijk Gereformeerde religie" genoemd).

Meteen ook een paar aanvullingen uit o.m. dit verhaal:

• In de jaren van de Opstand (globaal 1570 - 1580) was de overgrote meerderheid van de bevolking Rooms-Katholiek. De aanhangers van een nieuwe religie (Wederdopers, Lutheranen, Calvinisten) tezamen vormden slechts 3-5% van de bevolking……..
  
  
• De Calvinisten tijdens de Opstand zou je kunnen omschrijven als de groep die het voortouw nam en het aandurfde om zich te verzetten. De Voorhoede van de Revolutie, om een bekend begrip te gebruiken.
  
  
• MAAR, en dat wordt heel vaak vergeten, ook heel veel katholieken zouden zich verzetten:
  
  
  • Ja maar, Alva trad toch op tegen ketters: klopt, maar in zijn ogen was iedereen een ketter / rebel die zich verzette tegen zijn opdrachtgever Koning Philips II (was uiteraard alleen Koning van Spanje en niet van een van de Nederlandse Gewesten).
    
    
  • Alva liet toch steden als Mechelen, Zutphen, Naarden, Haarlem belegeren? Klopt, maar de bevolking van die steden was op die paar procent na Rooms-Katholiek. Bovendien schreef Alva dat hij zijn Luthers-Duitse huurlingen moest ontzien...
    
    
  • Ook de onthoofde Graven van Egmont en Horne waren Rooms-Katholiek.
    
    
  • Bij de "Spaanse" furie, de plundering van Antwerpen door niet-betaalde "Spaanse" (vooral Waalse) troepen werd echt niet gevraagd naar de geloofsovertuiging van de slachtoffers.
    
    
  • De Opstand brak uit t.g.v. een machtstrijd: een uiteindelijke centralisatie poging van het centrale gezag versus de status quo in de Nederlanden.
    
    
  • De Opstand was, tot 1580, ook niet direct gericht op Philips II, maar gericht tegen Alva. Alva werd, zonder overleg, de Nederlanden opgedrongen.

---

Willem van Oranje groeit op in een Luthers milieu. Na aanvaarding van zijn Orange erfenis vertrekt hij naar Brussel en krijgt een rooms-katholieke verdere opvoeding.

Rond 1575 heeft Willem van Oranje uit persoonlijke geldnood geprobeerd Orange te verkopen aan niemand minder dan de Paus.....

Stel dat de Paus inderdaad Orange had gekocht van Willem van Oranje, had Nederland nooit meer iets gehad met de kleur Oranje en was Willem van Oranje met een andere naam in de Vaderlandse Geschiedenis bekend geworden. Gelukkig voor onze 19e eeuwse, meestal Protestantse geschiedschrijvers is de verkoop van Orange door Willem van Oranje aan de Paus niet doorgegaan.

Na zijn vlucht naar de Dillenburg komt Willem van Oranje weer terug in een Luthers milieu en heeft dan al kontakten met Franse calvinisten, later Hugenoten genoemd. Ook Willem van Oranje wordt door deze contacten DUS vaak een Hugenoot genoemd...

Waar komt het woord Hugenoot vandaan, wat is de betekenis van het woord Hugenoot: letterlijk betekent het woord Hugenoot "Kwade Geest". Franse katholieken gebruikten het woord "Hugenoten" als scheldnaam, net als het begrip Geuzen.

Eind 1573 neemt Willem van Oranje een historisch gedocumenteerd besluit: Willem van Oranje neemt een aantal keren deel aan het Heilig Avondmaal van de Christelijk Gereformeerde / Calvinistische Kerk in Dordrecht.

En DUS, zo is altijd de conclusie geweest, was Willem van Oranje het eens met de religieuze opvattingen van de Calvinisten.

De conclusie, Willem van Oranje was DUS een calvinist, want hij ging in 1573 toch in Dordrecht aan het Avondmaal, wordt nu als zeer discutabel beschouwd en is de aanleiding voor dit verhaal over de uiteindelijke godsdienstige opvattingen van Willem van Oranje.

Een paar andere verhalen geven aan dat het Willem van Oranje is DUS een calvinist, wat anders moet worden bekeken:

• In 1580 overleed de (tot de 19e eeuw) laatste Bisschop van Utrecht. Uiteraard werd de Bisschop van Utrecht begraven volgens de toen geldende Rooms-Katholieke gewoonten: Willem van Oranje was daarbij aanwezig. Was Willem van Oranje DUS weer een Rooms- Katholiek?
  
  
• Na de "Spaanse" furie van 1576, waarbij in Antwerpen meer dan 7000 Antwerpenaren werden gedood, en bij deze moordpartijen werden de Rooms-Katholieken echt niet ontzien, vertrok Willem van Oranje uit Delft richting de Zuidelijke Nederlanden.
  
  
  Een andere mythe over Willem van Oranje is dat Willem van Oranje altijd in Delft gewoond zou hebben, absoluut onjuist! Het grootste gedeelte van zijn leven bracht Willem van Oranje door in vooral Brussel, Breda en Antwerpen.
  
  De laatste 6 jaar van zijn leven woonde Willem van Oranje zelfs grotendeels in de Zuidelijke Nederlanden. Willem van Oranje omschreef de Zuidelijke Nederlanden altijd als zijn
  
  sa chère patrie
  In Antwerpen ging Willem van Oranje, met zijn kinderen uit zijn vorige huwelijken en Charlotte de Bourbon en hun 2 dochters (er zouden er nog vier volgen) wonen in de door Alva gebouwde Citadel. In 1582 vond in deze Citadel de aanslag plaats op Willem van Oranje door Jean Jaureguy.
  
  
  In de Zuidelijke Nederlanden werd Willem van Oranje ingehaald gelijk de Messias, aldus de verslagen. Willem van Oranje reisde per boot en op de boot was het Wapen aangebracht van Philips II. De Opstand was immers niet gericht tegen Philips II, maar tegen o.m. Alva en het ongewenste buitenlandse leger dat door de Nederlanden trok.
  
  Op diverse plaatsen in de Zuidelijke Nederlanden werden Rooms-Katholieke Te Deums georganiseerd ter ere van de komst van Willem van Oranje. Willem van Oranje was erbij toen in de St. Goedele Kathedraal van Brussel het Te Deum werd gevierd ter ere van de komst van Willem van Oranje......
  
  
  Vele burgers van Antwerpen beschouwden Willem van Oranje als een engel die uit de hemel was neergedaald om hen uit hun nood te verlossen en het stadsbestuur zegde Willem van Oranje een detachement harquebusiers toe om Willem van Oranje op zijn tocht naar Brussel tegen een mogelijke aanslag te beschermen. Hierop besloot Willem van Oranje door te reizen.
  
  Op zijn boottocht op het kanaal naar de hoofdstad kwamen duizenden Brusselaars Willem van Oranje begroeten. Bij de verschillende sluizen waren met tapijten, vlaggen en banieren versierde boten in gereedheid gebracht; op een hiervan speelde een orkestje ‘het liedeke van zijn Excellentie’, ( = Het Wilhelmus) terwijl op een andere de daden die door Jozef, Mozes en David ten bate van het volk Israël waren verricht, werden uitgebeeld als een prefiguratie van Willem van Oranje's strijd tegen de Spaanse tirannie.
  
  Bij zijn aankomst in Brussel werd Willem van Oranje verwelkomd door delegaties van de Staten-Generaal en het stadsbestuur, die Willem van Oranje vergezelden in zijn tocht door de rijkelijk met oranjeappels, wapens en vlaggen versierde straten. Door velen van de samengestroomde burgers werd Willem van Oranje uitbundig toegejuicht, terwijl menigeen ook van vreugde huilde. Onder het luiden van de klokken en het afschieten van vuurwapens reed Willem van Oranje met de Engelse gezant William Davison aan zijn rechter zijde en Aerschot aan zijn linker zijde naar het Hof van Nassau, dat Willem van Oranje meer dan elf jaar niet had betreden.
  
  Op de weg hierheen passeerde Willem van Oranje de Grote Markt, waar Egmont en Horne, die Willem van Oranje niet had kunnen overreden samen met hem de wapens op te nemen, desniettemin in 1568 op bevel van Alva waren onthoofd, en ook het Hof van Brabant, waar Willem van Oranje eens als raadsheer van keizer Karel had gediend.
  
  Willem van Oranje kon op de volle steun rekenen van de Brusselse bevolking, die Willem van Oranje vereerde alsof Willem van Oranje een godheid was. In geen enkele andere stad dan Brussel is Willem van Oranje ooit zo op handen gedragen. Vrouwen vielen op hun knieën wanneer Willem van Oranje door Brussel reed en mannen bewaakten dag en nacht Willem van Oranje's Brusselse paleis.
  
  
  Het was dus vooral de Brusselse bevolking die dankzij de fel anti-Spaanse propaganda van Willem van Oranje zijn kant koos. Dankzij de Brusselse bevolking besloot de Raad van State eind juli 1576 de muitende Spaanse soldaten tot vijanden van het land te verklaren. Tijdens de volgende 18 maanden werden ook de Staten van Brabant en de Staten-Generaal geregeld door aanhangers van Willem van Oranje onder druk gezet om een anti-Spaanse koers in te slaan. Willem van Oranje zou later verklaren:
  
  Van Brussel de Victorie
  
  Later in de vaderlandse geschiedenis veranderd in Van Alkmaar de Victorie....
  
  
  
  • Beschouwden o.m. de Brusselse Rooms-Katholieken Willem van Oranje dan niet als een Calvinist?
    
    
  • Door deel te nemen aan een Rooms-Katholieke Te Deum werd Willem van Oranje DUS weer een Rooms- Katholiek?
    
    
    En dan zou je toch ook verwachten dat in het Zuiden waar Willem van Oranje dus op handen werd gedragen, het protestantisme bevorderd zou worden. Nee dus, pas 7 maanden later, in september 1578, verzocht Willem van Oranje het stadsbestuur van Antwerpen om in de kapel van de citadel, waar Willem van Oranje dus woonde, een dominee te mogen laten preken.
    
    
    
    Maar ook in de Noordelijke Nederlanden was Willem van Oranje in deze jaren zeer populair. Willem van Oranje kreeg daar zelfs een bijnaam:
    
    Vader Willem
    In juli 1577 bezocht Willem van Oranje Enkhuizen en daar zeiden de mensen tegen elkaar Vader Willem is gekomen!
    
    In Utrecht, waar Willem van Oranje na Enkhuizen naar toe ging, maakte de Rederijkerskamer zelfs een vers over Willem van Oranje:
    
    Weest dan wellecoom Prince alder eerenwaerdich,
    Die noyt en syt bevonden bloetgeirich noch hoochvaerdich.
  
  
• Zoals reeds vermeld: de mislukte verkoop van Willem van Oranje van Orange aan de Paus: een 16e eeuwse Calvinist die iets verkoopt aan de Paus?
  
  
• Merkwaardig dat in de Vaderlandse geschiedenis verhalen niet of nauwelijks aandacht wordt besteed aan de in Antwerpen geboren dochters van Willem van Oranje en Charlotte de Bourbon. Mogelijk te maken met het gegeven dat een van deze dochters van Willem van Oranje een Rooms-Katholiek leven zou gaan leiden en er mede voor zou zorgen dat ook andere familieleden van Willem van Oranje Rooms-Katholiek bleven / werden.
  
  
  Volgens velen heeft Charlotte de Bourbon, als overtuigd protestantse, Willem van Oranje er van weerhouden weer een duidelijke keuze te maken voor evt het katholicisme. Iets wat door vele katholieke tijdgenoten werd gehoopt. Het huwelijk tussen Charlotte de Bourbon en Willem van Oranje was echter zeer geslaagd. Volgens broer Jan van Nassau bleef Willem van Oranje tijdens zijn huwelijk met Charlotte de Bourbon steeds opgewekt en vol goede moed.
  
  
  Willem van Oranje vond het echter wel belangrijk dat hij op de steun van zijn katholiek gebleven schoonvader kon rekenen en, net als zijn vader, Willem de Rijke, zoon Willem van Oranje ooit bewust katholiek liet opvoeden aan het hof in Brussel, koos Willem van Oranje voor dezelfde oplossing: zijn dochter Charlotte Flandrina werd om pragmatische, politieke redenen katholiek opgevoed, zoals we hieronder kunnen lezen:
  
  
  Uit het huwelijk van Willem van Oranje en Charlotte de Bourbon werden zes dochters geboren:
  
  
  • Louise Juliana, 31 maart 1576 - 15 maart 1644
  • Elisabeth, 26 maart 1577 - 3 september 1642
  • Catharina Belgica, 31 juli 1578 - 12 april 1648
  • Charlotte Flandrina,8 augustus 1579 - 16 april 1640
  • Charlotte Brabantina, 17 september 1580 - augustus 1631
  • Emilia II Antwerpiana, 9 december 1581 - 28 september 1657
  
  Charlotte Flandrina, de vierde dochter van Willem van Oranje, was enigszins mismaakt bij haar geboorte, had haar hele leven een zwakke gezondheid, was klein van gestalte en nogal doof. Charlotte Flandrina was nog geen drie jaar oud toen haar moeder in mei 1582 overleed. In september van dat jaar werd Charlotte Flandrina aan de familie Bourbon-Montpensier in Frankrijk afgestaan, mogelijk als gebaar van verzoening tussen beide families. Daar kreeg Charlotte Flandrina volgens de gemaakte afspraken aanvankelijk een protestantse opvoeding. Na de dood van Willem van Oranje trachtte zijn weduwe, Louise de Coligny, (moeder van Frederik Hendrik) tevergeefs Charlotte Flandrina toegewezen te krijgen.
  
  Charlotte Flandrina groeide op onder hoede van haar katholieke tante Jeanne van Bourbon, abdis van de kloosters Jouarre en Ste. Croix (Poitiers). In deze kloosters bracht Charlotte Flandrina haar jeugd door en werd Charlotte Flandrina door haar tante voorbereid op het kloosterleven, zeer tegen de wil van de Oranje-Nassaus. Zo schreef haar halfzus Louise Juliana aan haar oom verontwaardigd over de druk die op Charlotte Flandrina zou worden uitgeoefend om de kloostergeloften af te leggen: 'Wat u mij liet weten over mijn zusters Catharina en Flandrina die opgevoed worden in een religie die strijdig is met de onze, verzeker ik u dat dit mij oneindig verdriet doet' (Louise Juliana aan Jan van Nassau, 3-1-1595). Ondanks het verzet van haar familie legde Charlotte Flandrina op 15 november 1595 de kloostergeloften af. Daarbij kreeg zij de naam Charlotte, maar zij bleef haar brieven ondertekenen met Flandrina.
  
  Charlotte Flandrina werd priorin van het Benedictijner klooster St. Croix en werd op 25 juli 1605 door de bisschop van Poitiers als opvolgster van haar tante tot abdis gewijd. Haar zuster Charlotte Brabantina was daarbij aanwezig. Onder haar bestuur steeg het aantal nonnen van dertig tot negentig. Tot haar dood hield Charlotte Flandrina de leiding van het klooster, dat Charlotte Flandrina reorganiseerde en waar Charlotte Flandrina de kloostertucht herstelde. Als abdis zette Charlotte Flandrina zich vooral in voor een sobere levensstijl en het beoefenen van barmhartigheid.
  
  Charlotte Flandrina had een goede band met haar in Frankrijk wonende zusters Elisabeth en Charlotte Brabantina, die haar regelmatig bezochten. Charlotte Flandrina's pogingen om hen tot het katholicisme te bekeren verstoorde hun verstandhouding niet; uit hun correspondentie spreekt een hartelijke toon. Ook met haar stiefmoeder en Frederik Hendrik hield Charlotte Flandrina contact. Charlotte Flandrina's halfbroer Frederik Hendrik bezocht Charlotte Flandrina in 1598 en schonk Charlotte Flandrina bij die gelegenheid zestien paneeltjes met voorstellingen uit het leven van de heilige Radegondis, de patrones van Charlotte Flandrina's klooster. Charlotte Flandrina heeft invloed gehad op haar neven Henri de La Tremoille en Frederik Maurits de La Tour d'Auvergne, die eveneens tot het katholicisme zouden overgaan. Ook zou Charlotte Flandrina een rol gespeeld hebben bij de overstap tot het katholicisme van de Hademar-tak van de Nassaus. Charlotte Flandrina overleed op 16 april 1640 na een ernstige ziekte, op zestigjarige leeftijd. Het leven van Charlotte Flandrina heeft grotendeels in het teken gestaan van haar toewijding aan het katholieke geloof en haar kloosterplichten. Wat haar vader, Willem van Oranje, daarvan gevonden zou hebben?
  
  
  Van een hele andere orde, maar toch wel aardig om te vermelden is dat Willem van Oranje geprobeerd heeft zijn oudste dochter Maria (zus van de vanuit Leuven naar Spanje ontvoerde Philips Willem) uit te huwelijken aan de Schotse Koning James VI (ook bekend geworden als de latere Koning van Engeland: James I), de Franse Hugenoten leider Condé, verschillende Duitse protestantse vorsten en zelfs aan de Hertog van Anjou. Met wie ze wel trouwde, kun je vinden in dit verhaal
  
  
  Aan niet alleen het Zuidelijke Hof van Willem van Oranje ging het er in Calvinistische ogen niet echt puriteins aan toe, veel boeken beschrijven daar allerlei details over:
  
  In 1581 werd er schande van gesproken dat, na de val van Breda, de toernooien aan het hof van Willem van Oranje gewoon doorgingen. Hofpredikant Pierre l'Oyseleur, heer van Villiers, de opsteller van de Apologie, beklaagde zich geregeld dat aan het hof van Willem van Oranje de kerkelijke tucht eigenlijk niet te handhaven was.
  
  Ook nadat Willem van Oranje zich in 1583, achteraf definitief, in Delft vestigde bleef Pierre l'Oyseleur, heer van Villiers klagen. In de laatste maanden van het leven van Willem van Oranje beklaagde ook geregeld de kerkenraad zich over zijn uitbundige feestmalen en andere insolentieën, zoals bijv. de feesten t.g.v. de Calvinistische Doop van Frederik Hendrik op 12 juni 1584, "met drinken, dansen en andere overdaad".
  
  
  In deze tijd bedroegen de jaarkosten van het verblijf van Willem van Oranje in Delft ruim 28.000 gulden, waarschijnlijk nog niets vergeleken met zijn Brusselse Bourgondische jaren. MAAR een dominee van de Nieuwe Religie verdiende per jaar slechts 300 gulden, als het meezat....
  
  
  De Leidse dominee Hacksius beschouwde waarschijnlijk daarom de moord op Willem van Oranje een maand later (10 juli 1584) als een Godsoordeel n.a.v. de festiviteiten tijdens de doopfeesten van Frederik Hendrik!

Terug naar Willem van Oranje en de jaren van de Opstand:

In de jaren van de Opstand (1570 - 1580) is achteraf het verschil tussen katholieken en niet-katholieken meestal nogal vaag. Natuurlijk waren er radikale andere standpunten, maar worden die ook door iedereen begrepen en onderschreven.

Bekend is dat ook al in de dagen van de Opstand gesproken werd over het verschil tussen Lidmaten en Liefhebbers. Lidmaten waren mensen die, naar we mogen aannemen, uit diepe overtuiging de Nieuwe Religie aanhingen. Liefhebbers waren mensen die sympathiek stonden tegenover de Nieuwe Religie, maar vonden de drempel om zich als Lidmaat te gaan gedragen, te hoog.

Het verschil tussen Lidmaten en Liefhebbers wordt wel eens vergeleken met de huidige politieke partijen. De Lidmaten zijn de (vaak terecht gedreven) leden van een partij, de Liefhebbers zijn de mensen die (geregeld) op de desbetreffende partij stemmen en ook wel eens deelnemen aan partij vergaderingen etc. Liefhebbers stellen zich dus ook vaak wat gereserveerder op t.o.v. de door een partij uitgedragen standpunten. Als een Liefhebber dus een keer meedoet aan een partij bijeenkomst, wil dit nog niet zeggen dat hij of zij DUS dan ook alles onderschrijft. Zelfs Lidmaten doen dat niet.

Weer vertaald naar een kerkelijke / geloofssituatie: legio zijn de voorbeelden van, met een ouderwets woord, hooggeplaatsen die deelnemen aan een kerkdienst / religieuze bijeenkomst, zonder dat zij echt achter de daar uitgedragen geloofsopvatting staan! En vergeet ook deelnemers aan doop-, bruiloft- en begrafenisdiensten niet.

Van Lidmaten kan ook meestal verwacht worden dat zij het gedachtengoed van hun geloofsopvatting uitdragen, ook daarvan zijn vele voorbeelden....

Terug naar Willem van Oranje: veel van Willem van Oranje's gedragingen en uitingen na 1573 duiden erop dat Willem van Oranje zich niet als een rasechte Lidmaat van de "Calvinistische" Kerk heeft gedragen. Sterker nog, dankzij Willem van Oranje zou de Calvinistische Kerk geen Staatskerk worden. Kerk en Staat waren in die dagen niet te scheiden, maar toch is het Willem van Oranje gelukt om de Staat niet te laten samenvallen met een 100% Gereformeerde "Calvinistische" Religie. Dat werd Willem van Oranje al bij zijn leven kwalijk genomen, zoals we zullen gaan zien.

Volgens velen is het Willem van Oranje zo goed gelukt om de Staat niet te laten samenvallen met een 100% Gereformeerde "Calvinistische" Religie dat pogingen die na de dood van Willem van Oranje zijn ondernomen om de Staat met een 100% Gereformeerde "Calvinistische" Religie te laten samenvallen, allemaal uiteindelijk zijn mislukt.

Het grote voorbeeld, wat hierbij altijd wordt genoemd, zijn de Contraremonstranten na afloop van de Synode van Dordrecht (1618). Toen was de kans daar, Kerk en Staat waren het eens en toch lukte het niet. Na de dood van Maurits in 1625 kwamen de Remonstranten weer terug uit hun gedwongen ballingschap.

Citaat uit dit verhaal:

T.g.v deze verdraagzame opstelling, daar is iedereen het nu over eens, kwam de Republiek tot grote bloei. Officieel was de Staatskerk Gereformeerd, maar zelfs een Katholiek als Johan van der Veeken in Rotterdam, werd niets in de weggelegd.

Willem van Oranje wordt dus steeds meer beschouwd als een Liefhebber i.p.v. een Lidmaat van de Gereformeerde "Calvinistische" Religie / kerk. In dit verhaal over de vraag wat was de uiteindelijke godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje, katholiek of protestant of desgewenst Rooms of Calvinist gaan we proberen het een en ander te onderbouwen.

Naast Lidmaten en Liefhebbers van de Nieuwe Religie is er nog een belangrijk punt: in onze tijd is het goed mogelijk om het verschil te beschrijven tussen een Rooms-Katholiek en een Protestant. Ook over de belangrijkste onderlinge verschillen tussen de diverse Protestantse stromingen is, soms inderdaad met wat moeite, wel wat te zeggen. ECHTER de verschillen tussen de diverse godsdienstige stromingen in de tijd van Willem van Oranje zijn veel minder goed te beschrijven!

In de tijd van Willem van Oranje wisselde men nogal snel van geloofsopvatting, zoals we ook bij Willem van Oranje kunnen zien. Naast het Rooms-Katholicisme waren er veel protestantse stromingen die zich nog immers net aan het ontwikkelen waren. In de dagen van Willem van Oranje en de Opstand is het veel beter om (achteraf) te spreken over "traditioneel" Rooms-Katholieken vs "Hervormingsgezinde" (ex) Rooms-Katholieken. En dus is het heel moeilijk om, weer achteraf, te bepalen of iemand als Willem van Oranje "traditioneel" Rooms-Katholiek of een "Hervormingsgezinde" (ex) Rooms-Katholiek is geweest. Uiteraard is er consensus dat Willem van Oranje op latere leeftijd een Hervormingsgezinde (ex) Rooms-Katholiek is geworden. Willem van Oranje wordt zelfs wel eens omschreven als een Lutherse Humanist. Inderdaad, om echt eenduidig te stellen, Willem van Oranje was een Calvinist, dan omschrijf je Willem van Oranje's geloofsopvatting wel erg beperkt!

Vaak wordt gezegd, in de Apologie kiest Pierre l'Oyseleur, heer van Villiers, hofpredikant van Willem van Oranje, namens Willem van Oranje, toch voor de Hervormingsgezinden, klopt, maar er staat NIETS over de persoonlijke geloofsopvattingen van Willem van Oranje. De Apologie is een politiek document en geen persoonlijke geloofsbelijdenis van Willem van Oranje, wat vaak werd / wordt gesuggereerd.

Godsdienst was voor de meeste tijdgenoten en dus ook voor Willem van Oranje een manier van leven die er gewoon bijhoorde. Het toenmalige dagelijks leven was vol met religieuze gewoonten en plichten. Op zondag en andere Christelijke Feestdagen NIET naar een kerk gaan, was gewoon ondenkbaar. Bovendien, Kerk en Staat, alles liep door elkaar.

Willem van Oranje gaf zijn Calvinistische onderdanen in Orange pas wat ruimte toen het werkelijk niet anders meer kon. De persoonlijke geloofsopvattingen van Willem van Oranje waren altijd ondergeschikt aan zijn politieke keuzes, ook dat wordt wel eens vergeten.

En natuurlijk sprak Willem van Oranje zich wel eens negatief uit over Rooms-Katholieken, net zoals Willem van Oranje zich wel eens negatief uitsprak over de aanhangers van de Nieuwe Religie: de Calvinisten. Alleen de negatieve opmerkingen van Willem van Oranje over de Rooms-Katholieken worden meestal aangehaald......

MAAR het is zondermeer een feit dat tijdens de Opstand Willem van Oranje door alle tegenslagen en problemen een veel serieuzer man werd dan in de dagen bijvoorbeeld aan het Hof van Karel V.

Willem van Oranje was er echt van overtuigd dat hij het bij het rechte eind had en dat dus ook God aan zijn kant stond, zoals Willem van Oranje ook diverse keren heeft uitgesproken. Willem van Oranje sprak dan vanuit een duidelijk ondogmatisch "protestantisme", een niet-hervormingsgezinde Rooms-Katholiek zou zijn woorden heel anders hebben gekozen.

Ook de Apologie, opgesteld door de Hofpredikant van Willem van Oranje, Pierre l'Oyseleur, heer van Villiers, is duidelijk geschreven vanuit een protestantse visie, geen diskussie over mogelijk. En dan is het dus toch een beetje verwonderlijk wat de lijfspreuk zou worden van Willem van Oranje tijdens de Opstand:

Saevis Tranquillis In Undis

Rustig Temidden Der Woelige Baren

De niet religieuze lijfspreuk van Willem van Oranje

Onderstaand twee bekende voorbeelden, waarin Willem van Oranje anders op is getreden, dan traditioneel van Willem van Oranje wordt verwacht. Inderdaad wel 2 voorbeelden van voor 1573, maar het sluit wel aan bij de gebeurtenissen van na 1573. (in 1573 ging Willem van Oranje dus aan het Avondmaal in Dordrecht):


• Willem van Oranje en de Beeldenstorm:
  
  
  Willem van Oranje was Burggraaf van Antwerpen en heeft, om de rust te herstellen, een aantal beeldenstormers in Antwerpen laten ophangen.
  
  Willem van Oranje, als Burggraaf van Antwerpen, deed dit op "verzoek" van de Landvoogdes Margaretha van Parma. Niet alleen in Antwerpen werden een aantal beeldenstormers opgehangen, maar ook in andere steden en gewesten.
  
  Landvoogdes Margaretha van Parma kon dus melden aan haar halfbroer Philips II dat de rust in de Nederlanden weer was hersteld en dat het niet nodig meer was om de Hertog van Alva te sturen. Deze brief had dus geen effect......
  
  Het ophangen van beeldenstormers door Willem van Oranje vind je niet of nauwelijks terug in sommige vaderlandse geschiedenisboeken, net zo min als de gebeurtenissen bij Overweel:
  
  
• Willem van Oranje en de Slag bij Overweel:
  
  
  Na het versturen van de bovengenoemde brief van Landvoogdes Margaretha van Parma aan haar halfbroer Philips II dat de rust weer was hersteld, was het natuurlijk noodzakelijk dat er inderdaad ook niets meer zou gebeuren dat de ergenis van Philips II (opnieuw) zou oproepen.....
  
  Hendrik van Brederode, bijgenaamd de Grote Geus, Heer van Vianen, Burggraaf van Utrecht, was de aanbieder van het Smeekschrift (der Edelen) aan Landvoogdes Margaretha van Parma. Waarom waren op dat moment veel edelen in Brussel? Ter gelegenheid van het huwelijk van de zoon van Landvoogdes Margaretha van Parma, Alexander Farnese, in latere jaren bekend geworden als de Hertog van Parma: in 1585 de veroveraar van o.m. Antwerpen, de stad van Willem van Oranje.....
  
  Waarom wordt Hendrik van Brederode Grote Geus genoemd, o.m. omdat Hendrik van Brederode op het eind van de dag, na afloop van de (zeer overvloedige) maaltijd, waarschijnlijk "licht beneveld", heeft geroepen: "Haal een houten drinknap en bedelzak". M.b.v. een penning (later voorzien van het portret van Philips II) en de geschiedenis ingegaan als de Geuzenpenning werd gezamenlijk de eed afgelegd op Philips II: "trouw aan de Koning tot aan de Bedelzak".
  
  De Grote Geus, Hendrik van Brederode, trok erna naar Amsterdam en Utrecht om daar de vermijden dat het begin van een Opstand zou worden onderdrukt. Op dat moment was Willem van Oranje in Antwerpen ook bezig om in Antwerpen de rust weer te herstellen en dat viel niet mee, want geschat wordt dat het aantal radicale Calvinisten in Antwerpen ca 20% bedroeg ......
  
  Grote Geus, Hendrik van Brederode, liet in het Zuiden een zelf gefinancierd leger(tje) achter onder het bevel van Jan van Marnix, Heer van Toulouse, een broer van de veel bekendere Philips van Marnix van St. Aldegonde, de (hoogstwaarschijnlijke) dichter van het Wilhelmus en de latere buiten-burgemeester van Antwerpen die in 1585 Antwerpen zou (moeten) overgeven aan Alexander Farnese, de Hertog van Parma en prompt van verraad werd beschuldigd....
  
  Over Jan van Marnix, Heer van Toulouse, wordt verteld dat Jan van Marnix, Heer van Toulouse, een edel en moedig man was, een geleerde, maar geen veldheer!
  
  Jan van Marnix, Heer van Toulouse, trok met het privé leger van Grote Geus, Hendrik van Brederode, richting Vlissingen en probeerde daar het nabijgelegen Fort Rammekens te bestormen, wat dus op een mislukking uitdraaide....
  
  I.p.v. naar het Noorden te gaan, daar waar het mogelijk veiliger was, achteraf, trok Jan van Marnix, Heer van Toulouse, met zijn overgebleven gedesillusioneerde mannen (later de eerste Landgeuzen genoemd, niet helemaal terecht waarschijnlijk, want het waren hoofdzakelijk huurlingen. De meeste huurlingen (?) waren waarschijnlijk, niemand weet het zeker, wel Nieuwe Religie aanhangers) terug naar het Zuiden, daar waar zij vandaan kwamen, mogelijk in de hoop dat zij bescherming zouden vinden bij Willem van Oranje, nog steeds, als Burggraaf, aanwezig in Antwerpen.
  
  Maar het zou heel anders lopen: de opperbevelhebber van het regeringsleger, de later onthoofde Lamoraal, Graaf van Egmont, nam het besluit, ongetwijfeld in overleg met resp. in opdracht van de Landvoogdes Margaretha van Parma, om haar lijfwacht o.l.v. Kolonel Beauvoir richting Jan van Marnix, Heer van Toulouse te sturen. Vlakbij Antwerpen, bij Overweel, terwijl de Antwerpenaren op de stadsmuren moesten toekijken, werd het leger(tje) van Jan van Marnix, Heer van Toulouse, inkl. Jan van Marnix, Heer van Toulouse vernietigend verslagen. Jan van Marnix, Heer van Toulouse had ongetwijfeld gehoopt op hulp vanuit Antwerpen, maar dit werd nadrukkelijk door Willem van Oranje verboden. Op bevel van Willem van Oranje bleven de stadspoorten 3 dagen en nachten gesloten, vandaar dat de inwoners van Antwerpen de gebeurtenissen, de geschiedenis ingegaan als
  
  De Slag bij Overweel
  vanaf de stadsmuren moesten volgen....
  
  De Slag bij Overweel zou een schandvlek worden op de reputatie van Willem van Oranje, die echter ook weer in de 19e eeuw grotendeels werd "verwijderd" uit de traditionele vaderlandse geschiedenis verhalen, waarom? Het paste niet in het beeld van een Calvinistische Willem van Oranje.
  
  
  Tussen de Grote Geus, Hendrik van Brederode, en Willem van Oranje zou het ook nooit meer goedkomen natuurlijk. Grote Geus, Hendrik van Brederode heeft Willem van Oranje onterfd en is gevlucht naar Emden. Door de Bloedraad bij verstek ter dood veroordeeld, maar Grote Geus, Hendrik van Brederode, was reeds in 1568 overleden. Willem van Oranje heeft zich toen illegaal Vianen toegeëigend...
  
  Ook de Grote Geus, Hendrik van Brederode, volgens velen tot zijn dood een doortastender Calvinistischer leider dan Willem van Oranje, kon geen genade vinden in de 19e eeuw. Grote Geus, Hendrik van Brederode, kreeg, niet helemaal onterecht overigens, het stempel van iemand met een overmatig drankgebruik en een falend beleid...... Maar ook van Willem van Oranje is bekend dat ook hij, net als zeer veel anderen in zijn dagen, een groot drinker was, maar in de 19e eeuw waren andere verheerlijkingsbeelden nodig voor Willem van Oranje ten gunste van de Grote Geus, Hendrik van Brederode.
  
  What-if de Grote Geus, Hendrik van Brederode, niet al in 1568, door overmatig drankgebruik was overleden....
  
  Een andere What-if met mogelijk grotere evt gevolgen: Willem van Oranje overleefde in sept 1568 ternauwernood een aanslag van een ontevreden muiter, de kogel ketste af op de schede van het zwaard van Willem van Oranje.....
  Stel dat Willem van Oranje hierbij dodelijk was geraakt, er zijn historici die menen dat dan maar heel weinig mensen later ooit gehoord zouden hebben van een zekere Willem van Oranje, want tot 1568 had Willem van Oranje "immers niets tot stand gebracht van historische betekenis". En wie weet, was de Grote Geus, Hendrik van Brederode dan uitgegroeid tot Vader des Vaderlands i.p.v. Willem van Oranje......
  
  
  De Rotterdamse historicus die het verhaal van de Slag bij Overweel en de rol van Willem van Oranje voor het eerst neutraal besprak was ook een 19e eeuwer: Robert Fruin. In 1859 publiceerde Robert Fruin zijn nog steeds zeer leesbare Voorspel tot de 80-jarige oorlog, waaruit onderstaand het fragment over de Slag bij Overweel:
  
  De regering van Brussel was voortvarender. En helaas, Egmont was het, die haar aanspoorde en de weg wees: hij heeft er zich later, voor de Bloedraad, op beroemd. Zijn veldheersoog bespeurde de gunstige stelling, die het geu­zenleger bij Antwerpen betrokken had, waar het, langs de stromen, met de noordelijke gewesten in verzekerde ge­meenschap stond, waar het, van Walcheren en Maastricht meester, de gehele linie van Vlaanderen en Brabant be­dreigde. Als men het de nodige tijd gunde, zou het zich weldra geducht maken. Men moest het onverwijld, voor het nog was toegerust, overvallen. Hij bood daartoe de troepen aan, die hij in Vlaanderen bijeen had, en die hij reeds noordwaarts deed oprukken. Zijn raad vond ingang. De landvoogdes zond haar eigen lijfwacht, uitmuntend krijgsvolk, onder bevel van een, ondernemend kolonel, Beauvoir, tegen Toulouse af. De onderneming werd even behendig uitgevoerd als zij juist beraamd was. Beauvoir viel de geuzen de 14e maart op het lijf, eer zij zelfs wisten wie er voor hen stond. Zij meenden, dat het de Duitse vaandels van Lodewijk van Nassau waren, die zij zagen aankomen. Maar zij werden droevig uit hun dwaling gewekt. Aan geregeld vechten viel bij de overrompeling niet te denken, nog minder aan geregeld wijken. Het was een slachting, geen veldslag. De meeste geuzen sneuvelden, of werden in de Schelde gejaagd; de gevangenen werden mee­dogenloos opgehangen. Want de landvoogdes had bevolen, dat er geen kwartier zou worden gegeven. Toulouse kwam moedig strijdende om het leven.
  
  Geen wonder dat de Antwerpse calvinisten, die toch reeds zeer onrustig waren wegens het afschaffen van de preek, waartoe het stadsbestuur kort tevoren op aan­drang van de landvoogdes was overgegaan, door de neder­laag hunner geloofsverwanten, waarvan zij de werkeloze getuigen waren, in beroering kwamen. Met de grootste inspanning en met voortdurend levensgevaar bedwong Willem van Oranje, drie bange dagen lang, het radeloze gemeen. Hier had Willem van Oranje niet te bedenken wat zijn plicht van hem vorderde. De rijke stad, die aan zijn zorg was toevertrouwd, beveilig­de hij tegen plundering en bloedstorting. De luthersen wist Willem van Oranje te overreden dat zij zich naast de bedreigde katho­lieken schaarden. Tegen beiden verenigd konden de cal­vinisten de ongelijke strijd niet aangaan. Zij gingen een ver­gelijk aan, dat de stad ten laatste beveiligde en bedaarde. Aan Willem van Oranje kwam de eer toe van deze heilrijke uitkomst. Maar Willem van Oranje oogstte er niets dan ondank voor in. De calvinisten verfoeiden en verguisden hem, als die door zijn dralen de nederlaag van hun partij bewerkt had. De regering van Brussel beschuldigde Willem van Oranje, dat hij heulde met de opstan­delingen, omdat hij het krijgsvolk van Beauvoir niet te Antwerpen had ingeroepen en tegen de gewapende geuzen in de straten van de stad had laten strijden. Zijn bemidde­ling tussen beide partijen berokkende hen beider ongenoegen en was buitendien onmogelijk langer vol te houden.
  
  Met de nederlaag van Oosterweel en de onderwerping van de Antwerpse calvinisten, was voor de opstand alle kans op goede uitslag vervlogen. Valenciennes, dagelijks van naderbij belegerd, had geen uitzicht meer op ontzet en gaf zich, de 29e maart, over. De overige steden van het zuiden moesten met de regering een vergelijk treffen. Van vreem­de hulp benden hoorde men niet meer; zij zouden, zo zij nog opdaagden, toch te laat gekomen zijn. Al wie zich te zeer gecompromitteerd achtte, vluchtte naar Amsterdam, waar Brederode de vaan van de opstand nog overeind hield. Maar, door de overige steden verlaten, kon Amsterdam niet lang in verzet tegen de regering blijven, waardoor zijn handel verlopen moest.
  
  Het werd tijd, dat de grote heren zich in veiligheid stelden. Nog eer Brederode de stad ont­ruimd had, en over zee naar Duitsland geweken was, had Willem van Oranje, die zich door niets binnen het bereik van de regering liet lokken, zich uit Antwerpen opgemaakt, en over Breda de sedert lang aangekondigde reis naar Duits­land ondernomen. Willem van Oranje was een der zeer weinigen, die in­zagen, dat met de vergramde regering geen verzoening te treffen was. Bijna alle anderen, Hoochstraten en Brederode zelfs, beproefden nog of onderwerping en vernedering hun baten konden, en toonden zich bereid de zo lang geweigerde eed van onvoorwaardelijke gehoorzaamheid aan de koning nu nog te zweren. Zodoende bevlekten zij vruchteloos hun goede naam. De zaak van de godsdienstvrijheid, die zij, eerst door hun dralen en later door hun overijling, te gronde hadden gericht, wilden zij nu nog opgeven; en de protestanten, die zij in het ongeluk hadden gestort, wilden zij nu nog verlaten, om hun eigen rang en vermogen te redden! Wij hebben met hen in hun ongeluk weinig medelijden. Maar des te meer zijn wij begaan met die wakkere mannen, die alles op het spel zetten voor het geloof, dat hun alles was, en die door de omzichtige groten zo lang waren opge­houden, totdat alle kans verdwenen was van in hun onder­neming te slagen. Wel mocht Languet uitroepen: 'Ne­derland is te grond gericht door de lafheid en het onverstand der groten.' Gelukkig nog zij, die zich door geen hoop op vergiffenis lieten verleiden om in het land te blijven. Want de wraak was nabij. Reeds was Alva in aantocht met zijn krijgslieden, die meer als beulen dan als krijgers te doen zouden vinden. Het voorspel was geëindigd. De tragedie ving aan.
  
  

Een van de theorieën waarom Willem van Oranje in het jaar van o.m. de Slag bij Overweel niet overduidelijk al een keuze maakte (afgezien van het vermijden van hernieuwde irritaties oproepen bij Philips II), Willem van Oranje hoopte op de steun van machtige Lutherse Duitse vorsten zoals die van zijn latere schoonvader de Keurvorst van Saksen en anderen. De Lutherse Duitse vorsten lieten Willem van Oranje echter ook toen al in de steek en zouden het later ook nog veel duidelijker doen, zoals we zullen gaan zien. En dus schoof Willem van Oranje vooral na zijn vlucht naar de Dillenburg duidelijk door naar de Hugenoten èn naar de Calvinistische Duitse Keurvorst Frederik van de Palts die veel later vooral Willem van Oranje's broer Jan van Nassau / de Oude zou steunen, een overtuigd Calvinist in tegenstelling tot Willem van Oranje.

Een zoon van de Calvinistische Duitse Keurvorst Frederik van de Palts, Johan Casimir, zou zich later opwerpen als de verdediger van verdrukte protestanten. Willem van Oranje heeft zijn familie vermogen aangesproken en financierde hiermee o.m. een eigen leger(tje). Johan Casimir recruteerde wel huurlingen, maar hoopte dat Willem van Oranje die zou betalen.

Johan Casimir liet zich echter wel adviseren door Calvinistische predikanten die de grootste minachting hadden voor Willem van Oranje's verdraagzame godsdienstpolitiek. Een van die predikanten (?) was een zekere Peter Beuterich.

De Calvinistische Peter Beuterich vond dat Willem van Oranje een atheïst was.....

Van Willem van Oranje is ook bekend dat hij zich verre hield van theologische disputen. Waar het Willem van Oranje om ging, was een tolerante maatschappij zonder geloofsbeperkingen. Net zoals een Protestant (Lutheraan, Calvinist), moest ook een Katholiek in alle vrijheid kunnen leven. (Met uitzondering van de Wederdopers, daar was "iedereen" op tegen) Het leverde Willem van Oranje heel wat conflicten op, eerst met de Katholieke Plakkaten gericht tegen de Nieuwe Religie(s), later met vooral de Calvinisten die zich ook weer weinig tolerant zouden opstellen tegenover de Katholieken.

Na het beleg van Haarlem en vooral ook n.a.v. het Verraad van Rennenberg werd, alleen in Holland en Zeeland, de katholieke godsdienst verboden. Willem van Oranje was hier op tegen.


Wat meestal ook niet bekend is, is dat Willem van Oranje het ook niet eens was met de godsdienst bepalingen in het in 1579 opgestelde Unie van Utrecht verdrag, opgesteld onder "voorzitterschap" van Willem van Oranje's zeer Calvinistische broer Jan (de Oude). Pas na lang aarzelen heeft Willem van Oranje toegestemd met het Unie van Utrecht verdrag, maar het niet ondertekend. Over het ontbreken van de handtekening van Willem van Oranje en de aarzeling / worsteling van Willem van Oranje, werd maar niet gesproken in de 19e eeuw en dus kwam in de vaderlandse geschiedenis boeken het verhaal dat Willem van Oranje het Unie van Utrecht verdrag zou hebben opgesteld en dat is een zeer hardnekkig misverstand gebleven....


Over Willem van Oranje en de Unie van Utrecht hebben we maar een apart verhaal gemaakt:

Unie van Utrecht 1579? Unie van Utrecht deugde niet, aldus Willem van Oranje
De Unie van Utrecht werd ondertekend op 23 januari 1579, zonder de handtekening van Willem van Oranje.

Na een paar maanden geprobeerd te hebben vooral de godsdienst bepalingen van de Unie van Utrecht te veranderen, bleef er voor Willem van Oranje weinig anders over dan aansluiting bij de op 23 januari 1579 ondertekende Unie van Utrecht.

Willem van Oranje deed dit door op 3 mei 1579 een verklaring uit te geven, waarin Willem van Oranje zonder enig enthousiasme alsnog de Unie van Utrecht aanvaardde. Onder het Unie van Utrecht tractaat zelf plaatste Willem van Oranje zijn handtekening echter NIET en Willem van Oranje zou het ook later NOOIT doen..









Ondertekenaars Acte Unie van Utrecht 23 januari 1579

Bovenaan de handtekening van (broer) Jan (Johan, Graaf) van Nassau (de Oude)

maar NIET die van Willem van Oranje

Verder handtekeningen van o.m.
J. van Poelgeest, Reinier van Cant,
Willem Roessens, Nicolaas Blanx,
Pieter de Rijcke, Caspar van Vosberge,

maar nergens die van Willem van Oranje
Over het grote misverstand dat Willem van Oranje voor 100% achter de Unie van Utrecht zou hebben gestaan, gaat het verhaal over Willem van Oranje en de Unie van Utrecht.

Unie van Utrecht 1579? Unie van Utrecht deugde niet, aldus Willem van Oranje

Waarom werd de katholieke godsdienst verboden? Men vond dat katholieken te veel heulden met de vijand, zeer onterecht zoals we nu weten, maar wel met grote gevolgen.

Iedereen die maar wat afweek van de "Rechte Leer" kon beschuldigd worden van quasi-Roomse neigingen en was dus bijna automatisch pro-Spaans....

De Calvinistische Kerk, zo wordt nu vaak gesteld, verdrong de Rooms-Katholieke Kerk en verbood op haar beurt de Rooms-Katholieken (nog steeds de overgrote meerderheid van de bevolking!) godsdienstvrijheid.

Maar anders dan bij de Rooms-Katholieken 20 jaar eerder, de Calvinistische Kerk werd nu niet volledig gesteund door de overheid. En dat was de voorlopige winst te danken aan o.m. Wilem van Oranje!

Pas in het 12-jarig bestand zou een steeds nauwer wordende verstrengeling van Kerk en Staat bijna desastreus aflopen voor anders-, wat ruimer denkenden. Deze laatsten werden dus o.m. verdacht van heulen met de vijand, want niet recht in de leer, wat kon uitlopen op quasi-Rooms en dus pro-Spaans gedrag.....


Hoe verdedigde Willem van Oranje zich eigenlijk tegen de beschuldigingen van "Calvinisten" dat hij, Willem van Oranje, de katholieken te veel de hand boven het hoofd hield?

Illustratief zijn dan altijd de laatste briefwisselingen met zijn zeer Calvinistische broer Jan de Oude, die eigenlijk niets meer met Willem van Oranje te maken wilde hebben, wat ook blijkt uit zijn reactie op de moord op zijn broer Willem van Oranje:


Jan van Nassau, maar beter bekend onder de naam Jan de Oude, de man achter de Unie van Utrecht, met standbeeld op het Domplein in Utrecht, in onmin geraakt met Willem van Oranje over o.m. de keus van Willem van Oranje voor de RK Hertog van Anjou (Frankrijk), noemde de moord op zijn broer Willem van Oranje een ingreep van de Almachtige die hier mee wilde voorkomen dat de Lage Landen onder de heerschappij van een Franse Katholieke Hertog zouden vallen.


Het onderstaande wordt ook wel het Politieke testament van Willem van Oranje genoemd:

Jan de Oude had dus zijn broer Willem van Oranje onomwonden kritiek geleverd op Willem van Oranje's keus voor de katholieke Fransen. Volgens Jan de Oude waren katholieken afgodendienaren en dus was ook de katholieke hertog van Anjou een afgodendienaar. Een verbond met de katholieke hertog van Anjou was in strijd met de voorschriften van de Heilige Schrift en voor deze grote zonde zouden Willem van Oranje en zijn aanhangers de goddelijke straf niet ontgaan........

Aldus Jan de Oude die ook schreef dat hij mede sprak namens vele Duitse protestanten. Bij de post ook een theologische toelichting waarom het niet was toegestaan met katholieken een verbond aan te gaan.

Willem van Oranje reageerde dat een verdrag met het katholieke Frankrijk absoluut niet in strijd was met Gods woord. Het was immers de enige overgebleven manier om de Nederlanden te behoeden voor de absolute nederlaag. De Staten-Generaal hadden er dan ook mee ingestemd. Ook zij hadden geredeneerd dat er geen ander alternatief meer over was, zonder steun van het katholieke Frankrijk zou het wel eens het einde kunnen betekenen van Gods Kerk en dus ook van de Calvinisten in de Nederlanden.

Als voorbeeld haalde Willem van Oranje ook enkele Bijbelse voorbeelden aan waarin godsdienstige leiders hun heil hebben moeten zoeken bij zeer andersdenkenden. Ook wijst Willem van Oranje er op dat de Duitse Protestantse vorsten veel te danken hebben aan het in 1551 gesloten verbond met de katholieke Franse koning Hendrik II, waardoor de protestanten niet waren verslagen.

Willem van Oranje wees er ook op dat de Duitse Protestantse vorsten op hun beurt wel heel weinig steun hadden gegeven aan hun geloofsgenoten elders in Europa, bijvoorbeeld in de Nederlanden! In 1583 hadden zij aangekondigd hun geloofsgenoten te hulp te komen, maar hadden dit uiteindelijk niet gedaan en dus moest Willem van Oranje toen wel hulp aan de katholieke Fransen vragen. Hoe durft men hem, Willem van Oranje, te verwijten dat hij tegen Gods woord handelde, niemand anders dan hij, Willem van Oranje, had immers zoveel gedaan, geleden en verloren om Gods kerken op te richten en in stand te houden!

Willem van Oranje benadrukte ook dat iedereen oorlogsmoe was, de overgrote meerderheid van de bevolking waarschijnlijk nog steeds niet overtuigd was van het doel van de strijd en ook nog steeds Katholiek. Philips II had echt niet veel meer nodig om de overwinning te behalen, de overgrote katholieke meerderheid van de bevolking zou zich niet lang meer verzetten.

Maar, vervolgde Willem van Oranje, ook de aanhangers van de Nieuwe Religie zagen het niet altijd meer zitten. Als voorbeeld werd Nieuwpoort aangehaald, een stad goed voorzien van voorraden en garnizoen, van de 3000 Calvinisten hadden zich in juli 1583 slechts 3 verzet tegen een overgave. Ook het feit dat andere Vlaamse steden zich hadden overgegeven was volgens Willem van Oranje voornamelijk te wijten geweest aan de intriges van Spaansgezinde calvinistische predikanten......

En dus besloot Willem van Oranje zijn "politieke testament" met de woorden:


Om u de waarheid te zeggen, ik houd het land voor verloren tenzij spoedig in deze wanhopige toestand wordt voorzien. Ik ben vastbesloten, als 't God belieft, tot het einde mijner dagen een zo goede en gerechte zaak te verdedigen en nimmer met de Spanjaarden in een vergelijk te treden, wetende dat dit laatste niet alleen de vernietiging van Gods kerken in dit land en een voor alle onderdanen ondraaglijke tirannie zou betekenen maar ook de ondergang van ons stamhuis, waarvan de hoede door onze voorouders aan ons is toevertrouwd.


In 1583 verscheen zelfs het volgende pamflet waarin Calvinisten aandrongen op verzoening met Philips II:


Spraecke ghehouden tusschen twee vrienden den eenen vande ghereformeerde ende den anderen vande Martinisten (= katholieke) religie

Misschien ook wel aardig om te weten is dat Willem van Oranje in 1573 ook serieus heeft overwogen om een verbond te sluiten met het Ottomaanse Rijk, DE grote vijand van de toenmalige Christelijke wereld en vooral DE vijand van Spanje en dus van Philips II:

In juli 1574, toen de zaak van de Opstand er vrijwel hopeloos voorstond, kwam Hugo Bonte, een afgezant van de nieuwe Spaanse landvoogd Requesens, Willem van Oranje opzoeken om hem mee te delen dat Philips II bereid was zijn opstandige onderdanen al hun wandaden te vergeven mits in Holland en Zeeland de katholieke kerk in al haar oude rechten werd hersteld en aan hem weer de verschuldigde gehoorzaamheid werd bewezen.

Hierop liet Willem van Oranje hem weten dat de ingezetenen van deze gewesten zich gaarne met Philips II wilden verzoenen, maar niet voordat de Spaanse soldaten het land hadden verlaten en alle privileges weer werden gerespecteerd. Willem van Oranje was al toen al bezorgd dat als zijn vredesvoorwaarden onaanvaardbaar werden bevonden, de Opstand spoedig in ernstige moeilijkheden zou raken. En dus deed Willem van Oranje toen de uitspraak:

Holland en Zeeland zijn een mooi meisje dat geen gebrek aan vrijers heeft.
Willem van Oranje probeerde hiermee de indruk te wekken alsof verschillende buitenlandse vorsten van ongeduld brandden om Holland en Zeeland te hulp te komen, wat op dat moment echter zeker niet waar was, de wens was de vader van de gedachte. Maar Willem van Oranje was er al toen van overtuigd dat zonder hulp van buiten de Opstand waarschijnlijk nooit zou slagen!

Het enige land dat in deze periode tegen Spanje de wapens opnam en daarmee de Nederlandse opstandelingen een grote dienst bewees, was het Ottomaanse rijk. Maar het Turkse offensief in de Middellandse Zee, dat in 1574 tot de inname van Tunis en Bizerra leidde - een van de meest blijde tijdingen die Willem van Oranje in deze benarde jaren ontving - was niet het gevolg van een overeenkomst tussen Willem van Oranje en het Ottomaanse Rijk. Door gebrek aan geldmiddelen en ervaren diplomaten was het voor Willem van Oranje natuurlijk moeilijk contact te leggen met de Porte. Er wordt wel beweerd dat calvinistische predikanten Willem van Oranje ervan overtuigden dat het ongeoorloofd was een verbond met de gehate vijand van de christenheid te sluiten, maar het valt moeilijk te geloven dat Willem van Oranje op dit punt grotere gewetensbezwaren had dan de Franse koningen van zijn tijd. Net zoals de Zeeuwse watergeuzen die Leiden ontzetten, zal Willem van Oranje immers

Liever Turks dan Paaps
geweest zijn.

Zeker is dat in 1573 serieus overwogen werd een secretaris van Lodewijk van Nassau (broer van Willem van Oranje), Michel de La Huguerie, als afgezant naar Constantinopel te sturen. Wellicht was het aanknopen van diplomatieke betrekkingen met de Turkse regering ook het doel van de reis die Philips Marnix van St Aldegonde in 1575 naar Polen maakte, maar het echte doel van deze reis is echter onbekend. Zeker is wel dat er nooit enige kontakten geweest zijn tussen Willem van Oranje en het Ottomaanse Rijk.

Dezelfde Philips Marnix van St Aldegonde was in 1573 gevangen genomen en geruild tegen de op de Zuiderzee gevangen genomen Bossu (link). Tijdens zijn Spaanse gevangenschap had Philips Marnix van St Aldegonde gepleit voor onderhandelingen met Alva, wat hem niet in dank was afgenomen door Willem van Oranje. Maar Willem van Oranje heeft er wel voor gezorgd dat Philips Marnix van St Aldegonde dus werd vrijgelaten, met het dreigement dat als Philips Marnix van St Aldegonde iets zou overkomen hetzelfde zou gebeuren met Bossu. Bossu koos na zijn vrijlating ook uiteindelijk de kant van Willem van Oranje.

En toch ontstonden er dus onderhandelingen, waarin Willem van Oranje ook garanties vroeg voor het geval dat, want men kwam erachter dat Madrid nog steeds van het Middeleeuwse standpunt uitging:

Haereticis Non Est Servanda Fides

Tegenover ketters hoeft geen woord gehouden
Van Spaanse kant was men inderdaad bevreesd voor het zoeken door Willem van Oranje van buitenlandse bondgenoten. Te danken aan Willem van Oranje's bluf

Holland en Zeeland zijn een mooi meisje dat geen gebrek aan vrijers heeft.
Maar men kwam niet verder dan het voorstel dat de protestanten in Holland en Zeeland mochten blijven wonen, echter zonder godsdienstvrijheid, bovendien mochten zij de katholieken geen aanstoot geven.....

Willem van Oranje zocht hierna in 1575 steun bij de Franse Hugenoten via zijn gezant Johan Julius en de Prins van Condé. Johan Julius had wel opdracht van Willem van Oranje te proberen de eisen van de Hugenoten in Frankrijk zelf te verzachten. Ook hier koos Willem van Oranje voor een compromis, bij extreme eisen zou het zeker misgaan daar in Frankrijk. Deze houding van Willem van Oranje leverde hem, zowel in Frankrijk als in Duitsland, ook meteen het verwijt op van heulen met de vijand. Compromisloze onderhandelingen mislukten echter keer op keer.....

In dit verband qua jaren en godsdienst ook nog even iets over Lumey, door velen als calvinist gezien, maar wel verantwoordelijk voor de Martelaren van Gorkum, een Lumey die op latere leeftijd weer katholiek werd!





Citaat uit dit verhaal


In maart 1574 lieten de Staten van Holland op aandrang van Willem van Oranje hun verzet tegen Lumeys vrijlating eindelijk varen. Zonder zijn schulden betaald te hebben vertrok Lumey naar Duitsland, vanwaar deze Luikse edelman een jaar later naar zijn geboorteland terugkeerde.

Hier verzoende de wrede vervolger van vele katholieke geestelijken Lumey zich met de moederkerk en werd dus weer katholiek.
Prompt beschuldigde Lumey Willem van Oranje ervan hem door vergiftiging uit de weg te willen laten ruimen.


In 1574 schreef Willem van Oranje daarom een min of meer wanhopige en een van de meest persoonlijke die we van Willem van Oranje kennen, brief aan zijn broer Jan van Nassau over de problemen die hij ondervond en het zoeken naar hulp van bondgenoten:


Willem van Oranje kondigt aan nieuwe pogingen te gaan doen om steun van buitenlandse vorsten te verkrijgen maar Willem van Oranje aanvaardt een eventuele mislukking hiervan met een zekere berusting:


Ware er geen enkele te vinden die hiertoe bereid zou zijn en zouden wij door gebrek aan hulp omkomen, in Gods naam dan zij het zo. Ons blijft dan toch altijd de eer gedaan te hebben wat geen ander volk vóór ons heeft gepresteerd: dat wij ons in zo'n klein land zonder enige bijstand verdedigd en instandgehouden hebben tegen zo grote en verschrikkelijke krachtsinspanningen van machtige vijanden. Naar ik hoop, zullen de arme inwoners, door iedereen verlaten, toch willen blijven voortvechten... En mocht het Gods wil zijn dat wij worden gekastijd en geheel ten gronde gaan, dan zal het de Spanjaarden nog de helft van Spanje, zowel in goederen als mensen, kosten voordat zij met ons hebben afgerekend.

In de vaderlandse geschiedenis verhalen worden, heel verwarrend vaak, de begrippen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede vaak door elkaar gebruikt en vaak worden de begrippen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede dus ook verward, want verschillen tussen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede zijn er uiteraard:

Een poging tot een korte definitie van de begrippen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede?

• Gewetensvrijheid is de vrijheid van iedereen om te geloven dat wat hij / zij wil.
  
  
• Godsdienstvrijheid is de vrijheid om in alle vrijheid deel te nemen aan een openbare kerkelijke bijeenkomst.
  
  
• Religievrede is het in alle vrede naast elkaar tolereren van verschillende godsdiensten, in modernere termen: het tolereren van Kerkelijke Genootschappen met eigen kerkgebouwen.

Philips II was duidelijk tegen een Religievrede. Philips II tolereerde ook geen godsdienstvrijheid en vond, kort door de bocht, dat hij, Philips II, verantwoordelijk was voor het zielenheil van zijn onderdanen. Philips II kon zich absoluut niet voorstellen dat er mensen waren die er andere geloofsopvattingen op na hielden. Het was zijn door God gegeven opdracht om zijn onderdanen op het rechte religieuze spoor te houden, goedschiks en evt dan maar kwaadschiks.

Willem van Oranje was een voorstander en een groot pleiter voor een Religievrede. Als er in een bepaald gebied mensen woonden met een andere geloofsopvatting c.q. godsdienst (het beroemde 100 / honderd gezinnen compromis, waarover later meer) geef die mensen dan de ruimte c.q. een kerkgebouw. In de opvattingen van Willem van Oranje was gewetensvrijheid vanzelfsprekend.

Samengevat kan gesteld worden dat vanaf de periode Willem van Oranje tot aan de Franse Tijd, dus tijdens het bestaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, er wel gewetensvrijheid was, maar zeker geen officiële godsdienstvrijheid. Andere (schuil)kerken werden gedoogd, en zo bestond er dus een religievrede.......

Willem van Oranje stelde in 1578 een Religievrede voor: in Holland en Zeeland, in steden waar tenminste 100 / honderd Rooms-Katholieke gezinnen woonden, tolereer dat Rooms-katholieken een eigen kerkgebouw krijgen. Andersom in het katholieke zuiden. (we komen er nog op terug)

Het voorstel werd door de Calvinistische Staten van Holland en die van Zeeland verworpen. Vanaf het beleg van Haarlem was er in Holland en Zeeland geen tolerantie meer t.o.v. Katholieken.

In Holland en Zeeland bestond wel Gewetensvrijheid, maar geen Godsdienstvrijheid, laat staan een Religievrede.
In Henegouwen en Artois gold het omgekeerde...

Het ontbreken van een Religievrede heeft Willem van Oranje altijd betreurd en zorgde voor een verwijdering t.o.v. zijn politieke Calvinistische bondgenoten.

Terecht wordt in de huidige Canon van de Nederlandse geschiedenis een bijsluiter bijgevoegd dat er heel voorzichtig met een groot aantal termen moet worden omgesprongen, niet alleen met begrippen als gewetensvrijheid en geloofsvrijheid, maar ook met termen als Nederland, Nederlandse cultuur en Nederlandse geschiedenis. Want in de tijd van Willem van Oranje bestond er nog geen eenheidsstaat Nederland..... Alle gewesten waren immers soeverein.

Bovendien moet, aldus ook de Canon, de 80-jarige oorlog wat genuanceerder in beeld komen: niet alle "Spanjaarden" waren automatisch schurken, want Rooms-Katholiek! En niet alle "Nederlanders" waren lieverdjes, want Protestant!

Ook is het goed om de "Tachtigjarige Oorlog" niet meer te zien als een Bevrijdingsoorlog tegen wrede Spaanse Bezetters, net zoals we dat ons herinneren uit WOII, ook was de "Tachtigjarige Oorlog" geen collectieve strijd voor God en Vaderland. Ook al volgens Willem van Oranje kreeg de Opstand, de eerste jaren van de "Tachtigjarige Oorlog", vaak het karakter van een dreigende Burgeroorlog.

Maar natuurlijk moeten we wel oppassen om niet alles wat ons, vooral in de 19e eeuw, is verteld over de Opstand, de eerste jaren van de "Tachtigjarige Oorlog" af te doen als mythen, maar alleen proberen conclusies te trekken op basis van veel meer bronnen dan waarschijnlijk onze 19e eeuwse voorouders ter beschikking hadden en dat proberen we dan ook in dit verhaal over de vraag, wat was de godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje: katholiek of protestant of desgewenst Rooms of Calvinist

Bij Willem van Oranje valt bij bestudering van de bronnen een belangrijke karaktertrek op: gematigdheid. Dit in tegenstelling tot sommige Calvinistische tijdgenoten, w.o. iemand als Petrus Datheen, ook op hem komen we nog terug.

Willem van Oranje's grootste wens was een Religievrede in alle 17 Nederlandse Gewesten, dus in zowel het Calvinistische Holland en Zeeland als in de overige Rooms-Katholieke gewesten, waarbij dus niet moet worden vergeten dat ook in het Calvinistische Holland en Zeeland de overgrote meerderheid van de bevolking nog steeds Rooms-Katholiek was....

Willem van Oranje nam, ook erkent door zijn tijdgenoten, een midden positie in tussen allerlei groeperingen: radicalen en niet-radicalen. De meeste Calvinisten behoorden inderdaad tot de radicalen. Tussen al die verschillende groepen wist Willem van Oranje een brug te slaan.

Een van de vooraanstaande medestanders van Willem van Oranje was Dirck Volkertszoon Coornhert (1522-1590).

Dirck Volkertszoon Coornhert is ook iemand waaraan Nederland heel veel heeft te danken: Dirck Volkertszoon Coornhert was DE grote voorstander van absolute godsdienstvrijheid. Dirck Volkertszoon Coornhert kwam echter geregeld in aanvaring met Calvinisten en is zelfs de geschiedenis ingegaan als een politiek agitator....

Dirck Volkertszoon Coornhert ageerde, net als Willem van Oranje, fel tegen de kettervervolgingen. Dirck Volkertszoon Coornhert noemde zichzelf universeel-Katholiek. Dirck Volkertszoon Coornhert werd echter ook verbannen door zowel calvinistische stadsbestuurders als predikanten.

En natuurlijk kennen we Dirck Volkertszoon Coornhert als naamgever van de rond 1970 opgerichte Coornhert Liga

Een uitstekende samenvatting over Dirck Volkertszoon Coornhert vonden we via deze LINK:

Dirck Volkertszoon Coornhert (1522-1590) heeft zich in veel van zijn publicaties ingezet voor een zeer ruime opvatting van godsdienstvrijheid, ook op de politiek meest precaire momenten. Dirck Volkertszoon Coornhert was nauw betrokken bij de Opstand en een vooraanstaand medestander van Willem van Oranje. Even nuchter als principieel legde Dirck Volkertszoon Coornhert alle nadruk op het persoonlijke karakter van de geloofservaring: geloof is 'vrij', wordt in vrijheid aanvaard, vormgegeven en uitgeoefend en kan strikt genomen dan ook niet afgedwongen worden. De overheid moet zich daarom niet met de kerken (meervoud!) bemoeien, tenzij om verdraagzaamheid te garanderen; de kerken moeten, op hun beurt, de overheid niet voor de voeten lopen, elkaar in elk geval met rust laten en zich beperken tot de uitoefening van hun eigenlijke taak: het prediken en praktizeren van naastenliefde.

Aanvankelijk richtte Coornhert zijn pijlen tegen de machtspolitiek van de katholieke kerk (een 'moordkuil', zoals hij zei) en dan vooral tegen het 'ketterdoden'. Dirck Volkertszoon Coornhert wisselde echter van front - maar niet van principes! - toen de gereformeerden in Holland en Zeeland de macht grepen en een nieuw geloofsmonopolie oplegden. Tot zijn laatste dagen bleef Dirck Volkertszoon Coornhert van leer trekken tegen de 'nieuwe gewetensdwang'.

In de jaren 1577 tot 1583 keerde Dirck Volkertszoon Coornhert zich tegen de gereformeerde predikanten die de nieuwe machthebbers met toenemend succes tot een autoritaire godsdienstpolitiek aanspoorden. Dirck Volkertszoon Coornhert waarschuwde voor burgeroorlog en bracht onophoudelijk de betekenis van godsdienstvrijheid' en 'religievrede' in herinnering: dáár was het in de Opstand toch om te doen! En dat doel was en bleef tot het eind van zijn leven trouw. Het was het uiteindelijke richtpunt van zijn humanistisch-pedagogisch streven, zoals dat in zijn omvangrijke en uiterst veelzijdige werk als letterkundige, theoloog, filosoof en grafisch kunstenaar vorm zou krijgen.

De militante natuur van deze apologeet van de verdraagzaamheid en de confronterende stijl van zijn geschriften hebben er zeker toe bijgedragen dat men Dirck Volkertszoon Coornhert in zijn tijd, maar ook nadien nogal eens voor een politieke agitator hield.

Dirck Volkertszoon Coornhert probeerde partijen juist uit de arena van de politieke krachtmeting te lokken.

Dirck Volkertszoon Coornhert polemiseerde om duidelijk te maken dat kwesties van religie geen inzet of onderwerp mogen zijn van machtspolitiek, maar enkel van rationele dialoog (meer bepaald het 'godsdienstgesprek' oftewel de 'synode'). Zodoende bepleitte Dirck Volkertszoon Coornhert een politiek van 'godsdienstvrijheid' en 'religievrede'. Deze politiek fundeerde Dirck Volkertszoon Coornhert in het bijzonder met theologische argumenten (vooral: de 'vrijheid' van het geloof).

Dit vrijheidsbegrip spoorde in het geheel niet met de leer van 'predestinatie' en 'erfzonde'. Dirck Volkertszoon Coornhert bestreed zijn tegenstanders veelal door in te gaan op theologisch-inhoudelijke kwesties. Dirck Volkertszoon Coornhert botste hard met de gereformeerden en ook met anderen raakte Dirck Volkertszoon Coornhert in felle twistgesprekken.

Dirck Volkertszoon Coornherts 'onpartijdigheid' was niet kleurloos, maar partijdig, evengoed als Dirck Volkertszoon Coornherts telkens hernomen pleidooi voor verdraagzaamheid niet vrij van godsdiensttwist was.

Willem van Oranje zelf was, zouden we nu zeggen, een pragmaticus, een politicus, steeds op zoek naar compromissen die door de verschillende groepen steeds in hun voordeel werden uitgelegd, ook achteraf, tot in de 19e eeuw. Willem van Oranje was niet uit op polarisatie, pas in de Apologie wordt het persoonlijk....

Willem van Oranje lukte het om iedereen min of meer in dezelfde richting te krijgen, en dat is de grote verdienste van Willem van Oranje en daarom is Willem van Oranje de grootste Nederlander ooit.

Zonder Willem van Oranje is het twijfelachtig of de Opstand wel zou zijn geslaagd. Er wordt ook wel eens gesuggereerd dat als Willem van Oranje langer zou hebben geleefd de problemen tijdens het 12-jarig bestand heel anders zouden zijn opgelost: religieuze verschillen zouden in de tijd van Willem van Oranje (waarschijnlijk) nooit tot een bijna-burgeroorlog hebben geleid.

Het tragische aan Willem van Oranje is echter dat Willem van Oranje pas qua waardering tot grote (terechte) hoogte zou stijgen jaren na zijn dood. Bezoekers van het graf van Willem van Oranje verbaasden zich over het allereerste eenvoudige graf.

Heel wat anders dus dan in de wat traditionelere vaderlandse geschiedenisboeken staat. Hieronder kun je lezen dat pas 30 jaar later Willem van Oranje het huidige praalgraf kreeg.


Hoe was dan wel de reaktie na de moord op Willem van Oranje op 10 juli 1584?

Natuurlijk waren sommige katholieken niet ontevreden met de moord op Willem van Oranje. De Delftse priester (en later Vicaris) Sasbout Vosmeer ging er zelfs met het hoofd op sterk water van Balthasar Gerards vandoor naar Keulen en Sasbout Vosmeer trok vervolgens met dit hoofd naar Rome, in een poging Balthasar Gerards zalig te laten verklaren. Wat dus Sasbout Vosmeer niet lukte. Waar het hoofd op sterk water van Balthasar Gerards is gebleven?

Rechtzinnige Calvinistische predikanten zagen in de moord op Willem van Oranje een goddelijke straf voor de godsdienstige tolerantie van Willem van Oranje. Pas volgende generaties Calvinisten zouden Willem van Oranje tot hun held maken.....


De broer van Willem van Oranje, Jan van Nassau, maar beter bekend onder de naam Jan de Oude, de man achter de Unie van Utrecht, met standbeeld op het Domplein in Utrecht, in onmin geraakt met Willem van Oranje over o.m. de keus van Willem van Oranje voor de RK Hertog van Anjou (Frankrijk), noemde de moord op zijn broer Willem van Oranje een ingreep van de Almachtige die hier mee wilde voorkomen dat de Lage Landen onder de heerschappij van een Franse Katholieke Hertog zouden vallen.

Ook moet bij dit alles niet worden vergeten dat Willem van Oranje in zijn dagen niet zo bekend was als nu! In veel streken van "Nederland" werd niet eens aandacht besteed aan de moord op Willem van Oranje, heel wat anders dan er nu in het algemeen wordt gedacht. Afgezien van het religieuze aspekt, was ook het politieke prestige van Willem van Oranje sterk gedaald door het mislukte politieke bondgenootschap met het Katholieke Frankrijk, waar we het ooit nog wel eens over zullen gaan hebben.


Ja maar, Willem van Oranje's laatste woorden dan: Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk'. Of: `Mijn God, erbarm u over mij en over uw / dit arme volk'. Het valt buiten het kader van dit verhaal, maar niemand weet zeker of Willem van Oranje ook echt deze woorden heeft uitgesproken. Bij de moord op Willem van Oranje waren slechts 2 getuigen: Balthasar Gerards en Stalmeester Jacob Van Malderen. Stalmeester Jacob Van Malderen heeft nooit een verklaring afgelegd en Stalmeester Jacob Van Malderen rept dus met geen woord over Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk'. Of: `Mijn God, erbarm u over mij en over uw arme volk'.

De volgende getuige van de moord op Willem van Oranje was Rombout Uilenburg uit Leeuwarden. Rombout Uilenburg was tijdens de moord op Willem van Oranje in de eetzaal. Rombout Uilenburg was snel ter plaatse. Het zou dus kunnen dat Stalmeester Van Malderen Willem van Oranje heeft opgevangen en dat de toegesnelde Rombout Uilenburg mogelijk de laatste woorden van Willem van Oranje gehoord, maar wat schrijft Rombout Uilenburg o.m. aan de Staten van Friesland:


Ende is sijne Exc. van mij kerende terstont begroetet van wegen die voorn. Coronel. Waeraf scheydende sijne Exc. voortgaende uyt het portael van 't voorsz. sael, alsoo d'Engelse Capitein ofte Ritmr. Willems hem wilde aenspreeken, deur eenen Bourgoingnon moorddadelijcken met eene Buxe, geladen met drie boden, geschooten, ende terstondt daernae deser werelt standtvastelijck overleden. — Waerdeur ick siende, dat geen gelegentheyt was, om meer in de voors. saecke te mogen doen, ofte oock om de voorsz stucken te recouvreren, van daer ben vertrocken.

In huidige taal: Willem van Oranje was meteen overleden, wat ook bevestigd zou worden in de lijkschouwing door o.m. Pieter van Foreest (LINK)


De beroemde laatste woorden van Willem van Oranje werden pas een dag later vermeld in een brief waarschijnlijk geschreven door de niet bij de moord op Willem van Oranje aanwezige hofpredikant van Willem van Oranje, Pierre l'Oyseleur, de opsteller van de Apologie....

In sommige katholieke tradities zou ook Balthasar Gerards een psalm hebben gedeclameerd tijdens zijn martelingen.....

MAAR, zo is het altijd met laatste woorden: Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk'. Of: `Mijn God, erbarm u over mij en over uw / dit arme volk', omschrijft exakt hoe Willem van Oranje erover dacht, dus passen de laatste woorden Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk'. Of: `Mijn God, erbarm u over mij en over uw / dit arme volk' uitstekend bij Willem van Oranje! Willem van Oranje had Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk'. Of: `Mijn God, erbarm u over mij en over uw arme volk' niet eens hoeven uit te spreken.....

Wist je dat er allerlei boeken in de handel zijn met Laatste Woorden van allerlei beroemde figuren die ook altijd de desbetreffende persoon heel goed omschrijven? In deze boeken kun je heel terecht lezen dat Laatste Woorden altijd werden opgesteld om de persoon te verheerlijken en om de tegenslag van het overlijden te verwerken.

Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk'. Of: `Mijn God, erbarm u over mij en over uw arme volk' kwam goed van pas om de wankele eenheid te bewaren. De man die vooral het hoofd koel hield en er voor zorgde dat alles onder controle bleef was de jaren later onthoofde Johan van Oldenbarnevelt. Johan van Oldenbarnevelt organiseerde ook de begrafenis van Willem van Oranje en liep in de stoet hand in hand met de 16-jarige Maurits.

In de stoet liepen verder geen hoge edelen mee, en ook zijn enig overgebleven broer Jan de Oude liet het afweten. Ook waren er geen Engelse of Franse gezanten bij: Willem van Oranje was bij velen uit de gratie.

De toenmalige militaire tegenstander Alexander Farnese, beter bekend geworden als de Hertog van Parma, zoon van de laatste landvoogdes Margaretha van Parma, sprak als reactie op de moord op Willem van Oranje de beroemd geworden uitspraak:

un crime inutile

een nutteloze misdaad
In ons verhaal

Willem van Oranje en zijn verheerlijking na de moord op Willem van Oranje
laten we een voorbeeld zien hoe destijds de moord op Willem van Oranje werd verheerlijkt en hoe er wordt gedacht over de wel of niet door Willem van Oranje uitgesproken laatste woorden:

Mijn God, heb medelijden met mij en met uw arme volk

Of:

Mijn God, erbarm u over mij en over uw / dit arme volk




Laatste woorden Willem van Oranje

Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, Mon Dieu ayez pitié de ce pauvre peuple

Pas zo'n dertig jaar (..) later zou Hendrik de Keijzer opdracht krijgen het schitterende huidige praalgraf van Willem van Oranje te ontwerpen. Door het praalgraf van Willem van Oranje te plaatsen op het Hoogaltaar van de Nieuwe Kerk in Delft, zou het gaan fungeren als de triomf van het Protestantisme op het Rooms-Katholicisme. Het is dus de vraag of Willem van Oranje het hier mee eens zou zijn geweest.

Naast de triomf van het Protestantisme op het Rooms-Katholicisme heeft men op het praalgraf van Willem van Oranje ook de 4 symbolen aangebracht die nog steeds gelden als de basis van Nederland: Libertas (vrijheidsliefde), Fortitudo (kracht en moed), Justitia (rechtvaardigheid) en Religio (godsdienst), tezamen de 4 Nederlandse Staatssymbolen: vrijheid van denken en geloof en dat omschrijft precies het gedachtengoed van Willem van Oranje....

Over de uiteindelijke onmin tussen Willem van Oranje en Petrus Datheen, het verhaal over de Calvinistische Republiek van Gent, een gevolg van de Pacificatie van Gent (1577) zullen we het in dit verhaal maar niet hebben, dat doen we in dit verhaal, waar we het gaan hebben over radicale Calvinisten die de macht overnamen in een zuidelijke stad als Gent, en dus een stadsrepubliek stichtten o.l.v. calvinistische gildenbesturen en dus de soevereiniteit weer bij de stedelijke overheid gingen leggen. Terwijl iemand als Philips II juist daarvan af wilde en ook Willem van Oranje......

En prompt werden in Gent de katholieken vervolgd:

28 juni 1578

Executies van monniken op de Vrijdagmarkt te Gent

..........een onbekende zwarte bladzij..........
Gent zou zich trouwens al in 1579 officieel afkeren van Philips II, pas in 1581 zou dit gevolgd worden door de Akte van Verlatinghe van de Staten-Generaal:

De integrale tekst van het Plakkaat van Verlating / Verlatinghe, Juli 1581

Plakkaat van Verlating / Verlatinghe

26 Juli 1581

In de Staten-Generaal

26 Juli 1581


Voor meer details, ook over de rol van Willem van Oranje tijdens de Calvinistische Republiek van Gent:

Willem van Oranje, Petrus Datheen en de Calvinistische Republiek van Gent

Petrus Datheen
De periode van de Calvinistische Republiek van Gent wordt nu gezien als een belangrijk keerpunt in de verhouding tussen katholieken en protestanten, mogelijk onderschat door de politicus Willem van Oranje!

Willem van Oranje, voorstander van religievrede tussen katholieken en "calvinisten" verloor door de gebeurtenissen voor, tijdens en na de Calvinistische Republiek van Gent de steun van het katholieke deel van de bevolking, vooral van de katholieken uit de Zuidelijke Nederlanden.

Er bleef Willem van Oranje "niets over" dan de Nadere Unie oftewel de Unie van Utrecht en door de afkalvende steun van veel katholieken had Willem van Oranje dus grote bezwaren met de intolerante godsdienst artikelen, opgesteld door zijn Calvinistische broer, Jan de Oude.

Het zou nooit meer goed komen met de steun van de katholieken, dat merkten ook later de zonen van Willem van Oranje: Maurits en Frederik Hendrik.

• Maurits op weg naar, uiteindelijk, de slag bij Nieuwpoort in 1600 kreeg niet de verwachte steun van de lokale katholieke bevolking
  
  
• Frederik Hendrik, net zo verdraagzaam op godsdienstig gebied als zijn vader Willem van Oranje, ook niet!
  
  Frederik Hendrik steunde resp. de Contra-Remonstranten, vervolgens koos Frederik Hendrik voor de Remonstranten, om later weer te steunen op de Contra-Remonstranten en zijn leven te eindigen als Remonstrant en dan niet natuurlijk op godsdienstig gebied, maar om zuiver politieke redenen. Op dezelfde manier zou ook zijn vader Willem van Oranje ongetwijfeld hebben gehandeld in de plaats van zijn zoon Frederik Hendrik.
  
  Beroemdste voorbeeld uit het leven van Frederik Hendrik: Bij de verovering in 1629 van Den Bosch, in de wat traditionelere vaderlandse geschiedenis wordt gesproken over de bevrijding van Den Bosch: de bewoners van Den Bosch voelden zich echter niet bevrijd..., want lees maar even mee:
  
  
  Woedende reacties in het Zuiden op de val van Den Bosch
  
  Toen het bericht van de val van 's-Hertogenbosch doordrong in de Spaanse Nederlanden raakte de bevolking er ten prooi aan verslagenheid en woede.
  
  Men besefte welk verlies de Spaanse macht, maar veel meer nog de katholieke zaak was toegebracht. De feitelijke leider van de regering van de Zuidelijke Nederlanden, de kardinaal De la Cueva, is de grote zondebok. Men bedreigt kardinaal De la Cueva, belegert het huis van kardinaal De la Cueva, maar kardinaal De la Cueva is dan al reeds op bevel van de landvoogdes Isabella (de dochter van Philips II) naar veiliger oorden uitgeweken in afwachting dat de storm zal gaan liggen.
  
  Opmerkelijk is de brief die de landvoogdes Isabella aan koning Philips IV schrijft. Als zij hem over het onherstelbare verlies heeft ingelicht gaat zij verder:
  
  Het volk verheugt zich erover!
  Duidelijker symptoon van anti-Spaansgezindheid is nauwelijks denkbaar.
  
  Het volk heeft leedvermaak dat aan deze arrogante Spaanse macht een dergelijke klap is uitgedeeld. En inderdaad: Nooit heeft ons leger zo'n vernedering ondergaan, schrijft de hoofdofficier Carlo de Coloma aan Spinola. En die Zuid-Nederlanders gunnen het de koning. Ze beschouwen hem - het zijn de eigen woorden van De la Cueva aan Philips IV - als een vreemdeling en de rebellen (= de Noordelijke Nederlanden) als bondgenoten, die zij benijden om hun vrijheid.
  
  Het is de tragiek dat de antipaapse houding van de Noordelijke rebellenregering zelf haar verhinderde uit deze anti-Spaanse stemming op tijd munt te slaan.
  
  
  Na 1629 zou het dus nooit meer goedkomen met de katholieke medestanders van de Staten-Generaal! Frederik Hendrik trok jaren later de Zuidelijke Nederlanden binnen en kreeg net als zijn broer Maurits in 1600 absoluut geen steun van de ontevreden katholieke bevolking. De katholieke bevolking was bang om hun godsdienstvrijheid kwijt te raken, net zoals was gebeurd in 's-Hertogenbosch.....
  
  Het intolerante gedrag op godsdienstig gebied van de Noordelijke Nederlanden t.o.v. de katholieke Zuidelijke Nederlanden wordt nog steeds beschouwd als een strategische blunder, de breuk tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden was hierdoor, zonder dat de Zuidelijke Nederlanden dat wilden (!) DEFINITIEF.

---

We besluiten met wat citaten / samenvattingen opgesteld door DE biograaf van Willem van Oranje: K.W. Swart:

In godsdienstig opzicht vond na het begin van de opstand in Holland en Zeeland een ware omwenteling plaats: de van oudsher enig toegelaten kerk werd van al haar voorrechten en bezittingen beroofd en de voorheen meedogenloos vervolgde leden van de gereformeerde of hervormde kerk verkregen het monopolie van godsdienstoefening.

Deze anti-katholieke revolutie ging veel verder dan Willem van Oranje voorzien of gewenst had. Vóór het begin van Willem van Oranje's veldtocht van 1572 had Willem van Oranje de katholieken vrijheid van godsdienst toegezegd en zich eerder als beschermer van 's lands privileges dan als pleitbezorger van het protestantisme voorgedaan. Want Willem van Oranje besefte dat de meeste inwoners van de Lage Landen nog het oude geloof waren toegedaan en minder verontwaardigd waren over Alva's scherpe kettervervolging dan over diens veelvuldige schending van de oude voorrechten.

Willem van Oranje's opvattingen ten aanzien van het te voeren godsdienstige beleid waren geheel in overeenstemming met een opmerkelijk advies dat Willem van Oranje gegeven werd kort voordat Willem van Oranje uit Dillenburg vertrok door een zekere Charles de Meyere. Charles de Meyere wees Willem van Oranje erop dat hij de bijstand zou behoeven van alle leden van de bevolking, niet alleen van de kleine schare die gereformeerde leerstellingen huldigde, en Willem van Oranje daarom ook de katholieken, lutheranen en doopsgezinden volledige vrijheid van godsdienst diende toe te zeggen.

Dat Willem van Oranje het katholieke deel van de bevolking geen reden wilde geven om zich tegen hem te keren, blijkt heel duidelijk uit zijn instructies aan Lumey en Sonoy die door hem in het voorjaar van 1572 als zijn plaatsvervangers in respectievelijk Zuid- en Noord-Holland werden benoemd. Hierin werd hun verboden de katholieken te molesteren of hun eredienst te verstoren. In overeenstemming met deze opdracht was in een aantal overeenkomsten die tussen deze geuzenleiders en Hollandse stadsbesturen gesloten werden, bepaald dat de geestelijken hun voorrechten zouden behouden en kerken en kloosters in hun bezit zouden blijven.

Deze bepaling bleef echter een dode letter. De ongedisciplineerde geuzenbenden ontzagen zich niet kerkelijke gebouwen te plunderen en talrijke monniken en pastoors te vermoorden. Wat vooral ergernis wekte, was dat Lumey zelf het voorbeeld gaf.

Eind 1572 vestigde Willem van Oranje zich te Delft. Hier verzochten de burgemeesters hem de katholieke eredienst weer toe te laten en op 9 december liet Willem van Oranje bekendmaken dat in de Oude Kerk en de St.-Joriskapel het oude geloof weer beleden mocht worden.

De kans dat in Delft Willem van Oranje's verdraagzame politiek zou slagen, scheen beter te zijn dan elders in Holland, daar dit de enige stad was die van Willem van Oranje het voorrecht had weten te verkrijgen van inlegering van de zo plunderzieke soldaten verschoond te zullen blijven. Maar ook vele leden van de Delftse kleine burgerij hadden het op de katholieke kerk voorzien. Toen in februari en maart 1573 anti-katholieke relletjes uitbraken, wist Willem van Oranje door een hernieuwde afkondiging van zijn vorig besluit het volk nog in toom te houden.

Eind april echter, toen een nederlaag van Willem van Oranje's troepen voor het belegerde Haarlem door velen werd opgevat als Gods straf voor het toelaten van de katholieke afgodendienst, was dit niet langer het geval. Een ware beeldenstorm vond plaats, waarbij Willem van Oranje werkeloos bleef toezien. Weliswaar gelastte Willem van Oranje de volgende dag alle buitgemaakte goederen in te leveren, maar de katholieke kerken bleven afgesloten en honderden Hollandse geestelijken die in Delft hun toevlucht hadden gezocht, werden gedwongen de stad te verlaten.

Hierna bleef in alle Hollandse en Zeeuwse steden die de partij van Willem van Oranje hadden gekozen, de openbare uitoefening van het katholieke geloof verboden. De reden hiervoor is niet, zoals veelal is aangenomen, dat de stedelijke regenten in deze tijd overtuigde calvinisten waren geworden. Integendeel, nog tal van jaren droegen vele van hen het oude geloof een warm hart toe en waren slechts enkelen van hen lid van de gereformeerde kerk. Maar bijna zonder uitzondering hechtten zij meer waarde aan het handhaven van de stadsvrede dan aan het herstel van de katholieke eredienst.

Reeds in 1570 had Willem van Oranje aangekondigd dat allen die hem financiële bijstand zouden verlenen in zijn pogingen Alva's schrikbewind omver te werpen, ruimschoots schadeloos zouden worden gesteld uit de opbrengsten van de verkoop van geestelijke goederen in de steden die in zijn handen zouden vallen. Het was ook op Willem van Oranje's voorstel dat de Staten van Holland in juli 1572 besloten de voor de betaling van zijn troepen zo dringend benodigde gelden voor een groot deel door verkoop van katholieke kleinodiën op te brengen. Spoedig na Willem van Oranje's aankomst in Holland in oktober 1572 werd ook al op het onroerend bezit van de katholieke kerk beslag gelegd.

Door deze geleidelijke vervreemding van katholieke bezittingen werd een steeds groter aantal invloedrijke personen die weinig of geen sympathie voor het calvinisme koesterden, geïnteresseerd in de bestendiging van het verbod van de katholieke godsdienst.

Ook door zijn begunstiging van de nieuwe religie droeg Willem van Oranje veel bij tot de ondermijning van de positie van de oude kerk. Het hooghouden van Gods eer en de verspreiding van Zijn woord waren, zoals Willem van Oranje althans aan zijn protestantse volgelingen herhaaldelijk betuigde, een hoofdreden waarom hij de wapens had opgenomen.

Aan zijn meer gelovige broer Jan verklaarde Willem van Oranje zelfs dat, voorzover hij kon nagaan, niemand anders zich meer ingespannen had om het welzijn van Gods kerk te behartigen en dientengevolge zoveel geleden en verloren had. Al geeft dit een overdreven voorstelling van Willem van Oranje's godsdienstijver, het is waar dat Willem van Oranje vanaf 1572, in tegenstelling tot de meeste Hollandse en Zeeuwse regenten, die door fervente calvinisten niet geheel ten onrechte voor libertijnen werden uitgemaakt, op verschillende wijzen de opbouw van de gereformeerde kerk bevorderde. Het feit dat Willem van Oranje in augustus van dit jaar de calvinistische predikant Petrus Datheen / Dathenus de opdracht gaf om op alle godsdienstige en politieke zaken in het opstandige gebied orde te stellen, wijst er al op aan welke zijde zijn sympathieën lagen, in het diepgaande conflict tussen de katholieken en de protestanten.

In de hierop volgende vier jaren werden door Willem van Oranje's toedoen in verscheidene steden de door geuzenbenden geschonden kerken voor de gereformeerde eredienst in gereedheid gebracht en aan de nieuwe predikanten een passende jaarwedde uitgekeerd. Verder gaf Willem van Oranje zich veel moeite om in het ernstig tekort aan protestantse voorgangers te voorzien. Zo overreedde Willem van Oranje een aantal vooraanstaande predikanten van Nederlandse vluchtelingenkerken in Engeland en Duitsland om aan een beroep vanuit het vaderland gehoor te geven.

Ook met de oprichting van de Leidse hogeschool in februari 1575 beoogde Willem van Oranje het aantal van geschoolde protestantse kerkdienaren te vermeerderen.

Hiermee wilde Willem van Oranje tevens de indruk wekken alsof het 'ware' geloof zo vaste voet in het rebellenbolwerk had gekregen dat een in de aanstaande vredesonderhandelingen door de tegenpartij gestelde eis dat de uitoefening van de protestantse godsdienst in Holland en Zeeland weer moest worden verboden, als onuitvoerbaar kon worden afgewezen. Een zelfde beweegreden verklaart ook een schromelijke overdrijving waaraan Willem van Oranje zich in deze tijd bezondigde: zowel aan Jan van Nassau als aan de koninklijke vredesonderhandelaars te Breda deed Willem van Oranje in het voorjaar van 1575, toen in Holland en Zeeland nog slechts een kleine schare de nieuwe religie had omhelsd, het voorkomen alsof bijna alle inwoners van deze provincies het geloof van hun voorvaderen hadden afgezworen.

Gedurende de jaren van zijn ballingschap in Duitsland had Willem van Oranje zich als een lutheraan gedragen, hoewel de door de meeste lutherse kerkleraren gehuldigde opvatting dat het ongeoorloofd is in opstand tegen de wettige overheid te komen, Willem van Oranje tegenstond. Een tirannieke of goddeloze regering was volgens deze predikanten een straffe Gods voor de zonden van de bevolking en diende daarom met berusting gedragen te worden. Dit was bijvoorbeeld de mening van de superintendant van de lutherse kerk in het graafschap Nassau, Bernhard Bernhardi, die Willem van Oranje's veldtocht van 1572 openlijk bekritiseerde als 'een wederrechtelijke, calvinistische zaak'.

Men kan zich afvragen waarom Willem van Oranje niet reeds in deze tijd in navolging van zijn broer Lodewijk een lidmaat werd van de calvinistische kerk, die weerstand tegen een tirannieke regering onder zekere omstandigheden geheel gerechtvaardigd oordeelde. De voornaamste reden waarom Willem van Oranje weigerde dit te doen, wordt vermeld door Marnix, die eind 1570 in dienst van Willem van Oranje trad en zich daarop veel moeite gaf hem tot zijn geloof te bekeren. Het was volgens Marnix vooral 'onze eigenzinnigheid', waartegen Willem van Oranje grote bezwaren maakte: net zoals de meeste hoge edellieden en stedelijke regenten was Willem van Oranje van mening dat de calvinisten ernaar streefden 'een nieuwe monnikerij' in te voeren, die even onverdraagzaam zou zijn als die van de katholieke kerk. 'Dit was het prinselijke schild,' zo verklaarde Marnix in latere jaren, 'waarop lange tijd alle door mij op hem afgeschoten pijlen afketsen.'

Ook na zijn aankomst in Holland ging Willem van Oranje er nog niet direct toe over zich bij de calvinisten of gereformeerden aan te sluiten. Gedurende het hierop volgende jaar bleef hij wat tijdgenoten 'een liefhebber van de ware religie' noemden, dat wil zeggen iemand die wel vrij geregeld ter kerke ging, maar niet bereid was een geloofsbelijdenis af te leggen en daarom ook niet tot het avondmaal werd toegelaten.

Het was pas in het najaar van 1573 dat Willem van Oranje ertoe besloot een lid van de gereformeerde kerk te worden. Volgens Jan van Nassau was het naast God vooral aan Lodewijk van Nassau te danken dat Oranje zich tot de 'christelijke gereformeerde religie' bekeerde.

Van een echte godsdienstige bekering van Willem van Oranje was echter geen sprake.

Willem van Oranje is nooit een fervent calvinist geworden.
Hoewel Willem van Oranje de verbreiding van 'de ware religie' in de hand werkte, liet Willem van Oranje zich tot het einde van zijn leven soms zeer kritisch uit over vele calvinistische opvattingen. Willem van Oranje laakte vooral hun onverdraagzame houding tegenover andersdenkenden, niet alleen tegenover katholieken, maar ook tegenover protestanten die de calvinistische leerstellingen niet onderschreven.

Willem van Oranje was ook sterk gekant tegen de strenge tucht waaraan leden van de gereformeerde kerk waren onderworpen, en deelde niet de afschuw die de meeste calvinisten hadden van zulke wereldse vermaken als dans en toneelspel.

Verder wenste Willem van Oranje, in tegenstelling tot bijna alle gereformeerde predikanten, hun kerk niet onder toezicht van de wereldlijke overheid te plaatsen, zodat een nieuwe drukkende inquisitie kon worden voorkomen.

Weliswaar ging Willem van Oranje in dit opzicht niet zo ver als de libertijns gezinde Staten van Holland, die, toen zij in 1575 Oranje de Hoge Overheid opdroegen, Willem van Oranje ertoe wilden verplichten geen vergaderingen van kerkeraden toe te laten tenzij hiervoor toestemming van de burgerlijke autoriteiten verkregen was. Maar al stond Willem van Oranje er bij deze gelegenheid op dat deze bepaling uit zijn instructie werd geschrapt, Willem van Oranje gaf toe dat de vrees van de Staten voor een nieuwe kerkelijke tirannie niet van alle grond ontbloot was.

De verschillende pogingen die zijn eind 1573 benoemde hofprediker Jean Taffin in het werk stelde om Willem van Oranje tot de kerkelijke opvattingen over deze vraagstukken te bekeren, bleven vruchteloos en het feit dat Taffin in 1583, toen Willem van Oranje zich pas weer in het Noorden vestigde, in Antwerpen achterbleef, schijnt aan te duiden dat hun verhouding op den duur niet de beste was.

Willem van Oranje's persoonlijke geloofsovertuigingen waren eerder oecumenisch dan calvinistisch.
Zoals (de Rotterdamse Historicus) Robert Fruin het eens uitdrukte:

de afstand die Willem van Oranje heeft doorlopen
toen Willem van Oranje zich van rooms tot protestant,
van luthers tot calvinist bekeerde,
was niet groot
De enige predikant over wie Willem van Oranje zich ooit zeer lovend uitliet, was Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis, die een ondogmatisch christendom beleed dat nog dicht bij het katholicisme stond.

Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuiswas lange tijd zeer ingenomen geweest met de esoterische denkbeelden van Hendrik Niclaes, de stichter van de door Marnix en andere orthodoxe protestanten zo verfoeide sekte het Huis der Liefde. Nadat Willem van Oranje een van Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis' kerkdiensten had bijgewoond, verklaarde Willem van Oranje nooit zo gesticht geweest te zijn en toonde Willem van Oranje zich zeer verbaasd van calvinistische predikanten te vernemen dat Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis' opvattingen verre van leerstellig waren.

Huybert Duyfhuys

de laatste pastoor van de St. Laurenskerk van Rotterdam (1556 - 1572)

over Huybert Duyfhuys hebben we ook nog een apart verhaal,
want Huybert Duyfhuys onderhandelde met Bossu

LINK

Wie was Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis?

Scheveningen 1515 - Utrecht 1581

Vanaf 1556 was Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis pastoor van de St. Laurenskerk van Rotterdam, Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis onderhandelde dus met de opvolger van Willem van Oranje als Stadhouder van o.m. Holland:





Maximilien de Henin, Graaf van Bossu

1542 - 1578

Koninklijk Stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht

1567 - 1573
In 1572 vluchtte Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis naar Keulen, om in 1574 terug te keren als Pastoor van de St. Jacobskerk van Utrecht.

Vanaf 1577 begon Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis in de St. Jacobskerk van Utrecht Hervormingsgezinde preken te houden.

In 1578 werd over Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis verteld:

.......'s morgens droeg Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis nog de Mis op, 's middags preekte Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis als Predikant.......

Huybert Duyfhuys / Hubert Duifhuis komt voor op afbeeldingen in de St. Jacobskerk van Utrecht

Wel bleef Willem van Oranje in de tijd dat Holland en Zeeland door een zoveel machtigere vijand dreigden te worden overweldigd, het sterke godsvertrouwen betonen dat Willem van Oranje zich in de voor hem zo bij uitstek rampspoedige jaren van zijn ballingschap in Duitsland had eigen gemaakt. Al wist Willem van Oranje dat Gods wegen onnaspeurlijk zijn, toch vertrouwde Willem van Oranje erop dat de volgens hem godgevallige en gerechte strijd tegen de Spaanse tirannie op de lange duur op de zegen des Heren zou kunnen rekenen. Van dit geloof getuigen tal van Willem van Oranje's brieven aan zijn volgelingen. Het komt vooral goed tot uiting in zijn bekend schrijven aan Sonoy en andere bevelhebbers in her Noorderkwartier die na de val van Haarlem alle moed hadden verloren. Deze hadden Willem van Oranje gevraagd of Willem van Oranje niet een verbond met een buitenlandse vorst had gesloten waardoor aan de onafgebroken reeks van tegenslagen een einde zou kunnen komen. Hierop liet Willem van Oranje hun weten dat, voordat hij had besloten de christenen en andere onderdrukten in den lande te hulp te komen, Willem van Oranje zo'n vast verbond had gesloten 'met de alleropperste Potentaet der potentaten' dat Willem van Oranje er niet aan twijfelde dat 'wij... door Zijn geweldige en machtige hand ten langen leste zullen worden ontzet'.

Of zulk een oudtestamentisch vertrouwen in de Heer der heirscharen in overeenstemming is met de leer van het evangelie moge hier in het midden gelaten worden. Het is stellig niet een specifiek calvinistisch geloof. Vele van Willem van Oranje's katholieke tegenstanders waren er niet minder vast van overtuigd dat zij Gods zaak dienden en Hij hun de overwinning zou bezorgen.

Bovendien valt op te merken dat tal van calvinisten Willem van Oranje verweten nog te veel vertrouwen in mensenwerk te stellen. Sommige van hen, zoals Marnix, betwijfelden zelfs of God ooit zijn zegen schenkt aan hen die tot wapengeweld hun toevlucht nemen, terwijl andere, zoals Jan van Nassau, geloofden dat de tegenslagen die zijn broer Willem van Oranje in latere jaren te verduren had, een goddelijke straf betekenden voor het feit dat deze de katholieke hertog van Anjou tot heer der Nederlanden had laten benoemen.

Zeker is het dat Willem van Oranje steeds van oordeel was dat op Gods hulp niet te rekenen valt indien men niet alle middelen gebruikt die Hij beschikbaar stelt, en dat Willem van Oranje in de keuze van zijn middelen zich vaak weinig scrupuleus betoonde en ter rechtvaardiging hiervan naar het oude gezegde verwees 'nood breekt wet'

Willem van Oranje's persoonlijke voorkeur voor een vorm van godsdienst waarin zowel vele katholieken als vele protestanten zich thuis zouden voelen, strookte met zijn politieke instelling.

Willem van Oranje zag in dat confessionele kwesties ernstige verdeeldheid onder de tegenstanders van de Spaanse overheersing zaaiden, en streefde er daarom naar het godsdienstige vraagstuk op de achtergrond te schuiven. En met deze politiek boekte Willem van Oranje in Holland en Zeeland in de jaren 1572-1576 opmerkelijk succes.

Nadat in begin 1573 de katholieke godsdienst overal verboden was, bleven ernstige conflicten over godsdienstige geschilpunten achterwege. Dit was niet alleen aan Willem van Oranje's principiële verdraagzaamheid te danken, maar ook aan het feit dat het katholicisme zich in het rebellenbolwerk weinig strijdvaardig betoonde. De meeste vooraanstaande katholieken waren naar de koningsgetrouwe gebieden uitgeweken en de vele katholieken die achterbleven, gedroegen zich gedurende deze benarde jaren eerder anti-Spaans dan anti-protestant. Zij schikten zich in de vernedering van hun geloof en van een krachtige katholieke oppositie tegen Willem van Oranje's bewind, zoals die zich naderhand in de zuidelijke gewesten manifesteerde, was in Holland en Zeeland nimmer sprake.

Vele katholieken zullen ook wel ingezien hebben dat Willem van Oranje niet hun grootste vijand was. Dit liet Willem van Oranje weer blijken toen hem in 1575 door de Staten van Holland de Hoge Overheid werd aangeboden. In hun opdracht wilden de Staten, die in deze tijd meer anti-katholiek, zij het niet meer pro-protestant, dan Willem van Oranje waren geworden, Willem van Oranje ertoe verplichten geen vrije uitoefening van de katholieke godsdienst toe te laten. Maar Willem van Oranje verklaarde dit onaanvaardbaar en op zijn aandrang moesten de Staten genoegen nemen met een voor de katholieken minder aanstotelijke bepaling, namelijk geen toelating van enige godsdienst die in strijd was met het evangelie.

Ook de katholieken in de nog koningsgezinde gewesten wenste Willem van Oranje niet nodeloos van zich te vervreemden. In een in 1574 te Delft verschenen pamflet dat aan de Staten van de zuidelijke gewesten was gericht, werd hun verzekerd dat de katholieke godsdienst nooit in Holland en Zeeland verboden zou zijn indien vele papisten niet met de Spanjaarden hadden samengespannen; tevens werd hierin betoogd dat indien, zoals door bijna alle Nederlanders werd verlangd, de Spaanse soldaten uit het land verdwenen, er geen enkele reden meer zou bestaan waarom de verschillende provincies van de Lage Landen met elkaar omtrent godsdienstige problemen in onmin zouden leven.

De door Willem van Oranje gepropageerde voorstelling dat het godsdienstige vraagstuk gemakkelijk kon worden opgelost en dat hijzelf geen vijand van het katholicisme was, werd door een groot deel van de bevolking in het Zuiden geaccepteerd. Vrij algemeen werd hier de opvatting gehuldigd dat Willem van Oranje niet verantwoordelijk moest worden gehouden voor het jammerlijke lot dat hun geloofsgenoten in Holland en Zeeland te beurt was gevallen. Gedurende de vredesonderhandelingen te Breda in 1575 hielden enkele zuidelijke afgevaardigden het zelfs geenszins voor onmogelijk dat Willem van Oranje weer tot het oude geloof zou terugkeren.

En twee jaren later verklaarden katholieke Brusselse burgers, die Willem van Oranje tot gouverneur-generaal wilden laten benoemen, er niet voor bevreesd te zijn dat onder Willem van Oranje's bewind hun godsdienst enig gevaar zou lopen; de vervolging waaraan de katholieken in Holland en Zeeland hadden blootgestaan, zo betoogden zij, was niet aan Willem van Oranje te wijten, maar aan Lumey en diens consorten, die Willem van Oranje spoedig na Willem van Oranje's aankomst in deze provincies van hun macht had beroofd.

---

Wat kunnen we concluderen over de uiteindelijke godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje, katholiek of protestant of desgewenst Rooms of Calvinist?

• Wat exact de geloofsovertuiging was van Willem van Oranje is uiteraard achteraf nooit meer met zekerheid te zeggen. Willem van Oranje heeft zich daar zelf NOOIT over uitgelaten.
  
  
• Wel bestaat er consensus over het feit dat Willem van Oranje zeker geen Calvinist is geworden uit puur religieuze overwegingen. Algemeen wordt Willem van Oranje nu beschouwd als een Hervormingsgezinde Rooms-Katholiek. De Calvinistische tijdgenoten van Willem van Oranje hebben Willem van Oranje zeker NIET als Calvinist beschouwd. Die Calvinistische claim over Willem van Oranje kwam pas in de 19e eeuw......
  
  
  Voorbeelden?
  
  
  • De Leidse dominee Hacksius beschouwde de moord op Willem van Oranje als een Godsoordeel n.a.v. de niet gepaste festiviteiten tijdens de doopfeesten van Frederik Hendrik!
    
    
  • De Calvinistische Duitse predikant Peter Beuterich vond dat Willem van Oranje een atheïst was.....
    
    
  • In Gent werden een aantal fel anti-Orangistische pamfletten gepubliceerd, waaronder een pamflet van de Calvinist Champagney, die Willem van Oranje karakteriseerde als de grootste atheïst en hypocriet ter wereld, die elk middel te baat nam om zijn onverzadigbare heerszucht te bevredigen
    
    
  • Willem van Oranje pleitte dus altijd voor verdraagzaamheid op godsdienstig gebied en wilde dus ook in Gent de katholieken blijven toestaan. Petrus Datheen heeft toen vanaf de preekstoel in de Sint-Baafskathedraal van Gent uitgeroepen dat Willem van Oranje een atheïst was, want, aldus Petrus Datheen, Willem van Oranje verandert net zo gemakkelijk van geloof / godsdienst als iemand anders van pak.
    
    
  • Jan van Nassau, maar beter bekend onder de naam Jan de Oude, de man achter de Unie van Utrecht, met standbeeld op het Domplein in Utrecht, in onmin geraakt met Willem van Oranje over o.m. de keus van Willem van Oranje voor de RK Hertog van Anjou (Frankrijk), noemde de moord op zijn broer Willem van Oranje een ingreep van de Almachtige die hier mee wilde voorkomen dat de Lage Landen onder de heerschappij van een Franse Katholieke Hertog zouden vallen.
    
    
  • Het ontbreken van een Religievrede heeft Willem van Oranje altijd betreurd en zorgde voor een verwijdering t.o.v. zijn politieke Calvinistische bondgenoten.
    
    
  • En natuurlijk sprak Willem van Oranje zich wel eens negatief uit over Rooms-Katholieken, net zoals Willem van Oranje zich wel eens negatief uitsprak over de aanhangers van de Nieuwe Religie: de Calvinisten. Alleen de negatieve opmerkingen van Willem van Oranje over de Rooms-Katholieken worden meestal aangehaald......
    
    
  • Willem van Oranje liet zich tot het einde van zijn leven soms zeer kritisch uit over vele calvinistische opvattingen. Willem van Oranje laakte vooral hun onverdraagzame houding tegenover andersdenkenden, niet alleen tegenover katholieken, maar ook tegenover protestanten die de calvinistische leerstellingen niet onderschreven. Willem van Oranje was ook sterk gekant tegen de strenge tucht waaraan leden van de gereformeerde kerk waren onderworpen, en deelde niet de afschuw die de meeste calvinisten hadden van zulke wereldse vermaken als dans en toneelspel. Verder wenste Willem van Oranje, in tegenstelling tot bijna alle gereformeerde predikanten, hun kerk niet onder toezicht van de wereldlijke overheid te plaatsen, zodat een nieuwe drukkende inquisitie kon worden voorkomen.
    
    
• Over de persoonlijke godsdienstige opvattingen van Willem van Oranje zal wel altijd gediscussieerd worden, waarbij dan altijd een van de problemen is dat alle toespraken die Willem van Oranje hield, net als bij een huidige politicus, afgestemd waren op de mensen die Willem van Oranje toesprak. Een van de in dit verband "beroemste" uitspraak van Willem van Oranje luidt (wel uit 1566):
  
  
  Katholieken en protestanten geloven in principe in dezelfde waarheid, ook al brengen ze hun geloof op verschillende wijzen onder woorden.
  
  
  
• Willem van Oranje was een groot politicus, geen twijfel over mogelijk. Een politicus houdt bij zijn uitspraken altijd rekening met zijn publiek en dat deed Willem van Oranje dus ook. Aan de protestanten deed Willem van Oranje het voorkomen alsof hem niets meer ter harte ging dan de bescherming en verspreiding van Gods woord, terwijl Willem van Oranje de katholieken verzekerde dat hij er alleen maar naar streefde de door de Spanjaarden geschonden privileges in ere te herstellen.
  
  
• Willem van Oranje verdoezelde vaak het onverdraagzame optreden van talrijke calvinisten door op te merken dat al hadden deze zich veelal als stoute kinderen gedragen en hem grote moeilijkheden bezorgd, zij nooit zoals zo vele katholieken in verstandhouding met de vijand hadden gestaan. Voor Willem van Oranje was het een vereiste dat de gereformeerde religie volledige vrijheid van godsdienst bleef genieten, met het argument dat als hen deze vrijheid zou worden ontnomen, het land niet langer dan drie dagen zou kunnen blijven voortbestaan, ondanks het feit dat de meerderheid van de bevolking nog steeds katholiek was en bleef. Willem van Oranje beschouwde de protestanten als zijn trouwste bondgenoten, want zij deelden zijn opvatting dat aan een verzoening met Philips II niet te denken viel.
  
  
• De moord op Willem van Oranje werd dus, zoals we zagen, niet betreurd door sommige overtuigde katholieken èn een aantal rechtzinnige calvinisten.
  
  Samengevat wordt dan ook wel eens Willem van Oranje als volgt omschreven:
  
  
  • Willem van Oranje was te gematigd voor een aantal rechtzinnige calvinisten
    
    
  • Willem van Oranje was te protestants voor sommige katholieken
    
    
  • Willem van Oranje had te veel macht volgens sommige hogere edelen
    
    
  • Willem van Oranje was te veel voor het (tot hulp bereide) katholieke Frankrijk, aldus een aantal calvinisten die meer op de hand van het (niet tot hulp bereide) "protestantse" Engeland waren en dus werd Willem van Oranje tegengewerkt bij het verkrijgen van de titel Graaf van Holland, waar we het verder nog niet overgehad hebben, maar dat komt beslist nog wel een keer........
    
    
• Was Willem van Oranje dus nu katholiek of protestant.................................... ?????????????????????????????
  
  In 1995 verscheen een artikel (link), met daaruit het volgende citaat over de vraag: was Willem van Oranje een Calvinist:
  
  Was Willem van Oranje een Calvinist? Dat is, lijkt mij, moeilijk te begrijpen. Hoe bitter hebben juist de Calvinisten Willem van Oranje dwars gezeten om zijn ruimhartige opvattingen over godsdienstvrijheid. Godsvertrouwen is zeker nog geen Calvinisme. En Willem van Oranje's afkeer van kerkelijke tucht, strijd voor tolerantie, sympathie voor de oprecht oecumenische pastor Hubert Duifhuis en opkomen voor het erkennen van de belofte der doopsgezinden als gelijkwaardig met de eed der Calvinisten - het zijn werkelijk geen kenmerken van een Calvinistische overtuiging. In Willem van Oranje's brieven is geen dogmatische rechtlijnigheid te vinden.

---

Toelichting Alteratie van Amsterdam versus Satisfactie van Amsterdam

I.p.v. het begrip Reformatie is het veel beter het begrip Alteratie te gebruiken.

Het begrip Reformatie werd NIET tijdens de Opstand gebruikt, Alteratie wel: een stad koos "voor" Willem van Oranje (Alteratie) en deed dan ook concessies t.o.v. leden van de Nieuwe Religie en niet andersom.

De politieke keuze was altijd dominant t.o.v. de religie en dat wordt ook vaak verward!

Zo had in 1578 de Alteratie van Amsterdam plaats, het "Spaansgezinde" stadsbestuur werd vervangen door een aan Willem van Oranje verbonden stadsbestuur die echt niet allemaal protestant waren.

Bij de aanvullende Satisfactie van Amsterdam ("genoegdoening") werd de vrijheid van godsdienst voor de katholieken gewaarborgd. Echter, ondanks de Satisfactie, gingen al snel kerken en kloostergebouwen gedwongen over naar de aanhangers van de Nieuwe Religie: geen religievrede, wel gewetensvrijheid, maar geen godsdienstvrijheid.

Letterlijke tekst religie artikel Satisfactie van Amsterdam:

In den eersten, dat binnen Amsterdam in de vryheid en ambachtsheerlijkheid van dien, gene andere religie sal mogen gepredikt, geleert noch geexerceert worden dan d'oude catholijke roomse religie, en dat niemand van wat state, qualiteit, of conditie hy sy, sal mogen doen of iet attenteren, jegens de gemene ruste en vrede, sonderlinge tegens de catholijke roomse religie en d'exercitie van dien, noch niemand ter cause van dien injurieren of irriteren met woorden of met werken, noch niemand met gelijke acten te schandaliseren.

Op poene van gestraft te worden als perturbateurs van de gemene ruste en vrede, behoudelijk dat de placcaten op 't stuk van de religie gemaekt, mitsgaders 't gevolg, en d'executie van dien, cesseren sullen en blijven gesuspendeert, en dat eenen yegelijken, van wat conditie, qualiteit, of state hy sy, vermogen sal in alle vrydom en versekertheid binnen de voorsz. stede te converseren, hanteren, en wonen, sonder tot het onderhoud van eenige ceremonien der voorsz catholijke roomse relige bedwongen te worden, en sonder te staen tot eenig begrijp, captie of pericul.

En dat niemand geschieden sal eenig letsel of moeyenisse in 't gaen en wederkomen by dage en ter bequamer tijd, van de predicatie van de gereformeerde religie, of oeffeninge en d'excercitie van dien, die buiten de stad Amsterdam, vrydom en ambachts-heerlijkheid van dien, soude mogen geschieden, en dat ook niemand van wat state, conditie of qualiteit hy sy, sal mogen yemand van de voorsz gereformeerde religie ter cause van de selfde religie of exercitie, of oefeninge van dien, injurieren, of irriteren, met woorden of met werken: op poene van gestraft te worden, als perturbateurs van de gemene ruste, en vrede. Behoudelijk mede dat die van de voorsz. gereformeerde religie gedesigneert sal worden, by advijs van de regenten der voorsz. stede, eene ongewijde nochtans bequame en eerlijke plaetse, binnen der selver stede muren totte begravinge van hare doden, de welke geschieden sal in alder modestie sonder vorder convoy van volk als van 20 of 26 personen, na de qualiteit van den overleden, en den selven naest in bloede, maegschap of gebuerschap successivelijk bestaende, en sonder eenige vermaninge, sank, of andere uitwendige solemniteiten, op arbitrale correctie na gelegentheid van der sake.

---

Slotopmerkingen / aanvullingen om misverstanden te voorkomen:

De "Gereformeerde" Nieuwe Religie kerk zou nooit, dankzij Willem van Oranje, de Nederlandse Staatskerk worden, het vervulde wèl de rol van Publieke Kerk

Wel financierde de overheid de bouw en het onderhoud van de "Gereformeerde" kerkgebouwen, de salarissen van de "Gereformeerde" predikanten en het "Gereformeerde" onderwijs

Een huwelijk was alleen rechtsgeldig indien gesloten door een "Gereformeerde" predikant, huwelijken gesloten in andere kerkgenootschappen waren niet rechtsgeldig. Pas heel veel later zou ook de burgerlijke overheid rechtsgeldige huwelijken gaan sluiten

Katholieken bezaten geen openbare kerkelijke organisatie, mochten geen openbare kerkdiensten vieren, maar werden wel getolereerd, ook bij de uitoefening van hun godsdienst

Voor een voorbeeld: zie ons verhaal De Katholieken in Rotterdam tijdens de 80-jarige oorlog

Ook andere kerkgenootschappen werden behandeld als de katholieken. Met als gevolg dat een reiziger de stad Amsterdam omschreef met de woorden Stapelmarkt van Sekten

De overgang naar de "Gereformeerde" kerk ging voor velen zeer geleidelijk, meestal via het onderwijs en het uitzicht op aantrekkelijke politieke carrièremogelijkheden. En natuurlijk, vanzelfsprekend, waren er ook die om persoonlijke redenen de overgang naar de "Gereformeerde" kerk maakten, maar qua aantallen is de laatste groep waarschijnlijk veel kleiner geweest dan in de 19e eeuw werd gedacht: zie de toelichting ergens hierboven voor het verschil tussen lidmaten en liefhebbers

Buiten de bevoorrechte Publieke Kerk hadden andersdenkenden protestanten en katholieken in hun privé-leven, zonder meer waar, gewetensvrijheid, maar officieel geen godsdienstvrijheid. Twee begrippen die vaak worden verward!

---

Iedere reactie n.a.v. dit verhaal over de vraag wat was de godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje, Katholiek of Protestant, gaan we plaatsen, mits relevant natuurlijk en, niet onbelangrijk, uniek.

---

Geinteresseerd in een lezing over de vraag Wat was de godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje, Katholiek of Protestant? door Aad 'arcengel' Engelfriet, samensteller van dit verhaal: Voor meer vrijblijvende informatie aad@engelfriet.net Wilt U eerst meer weten over Aad Engelfriet: klik dan HIER

---

Nog meer weten over de invloed van de populaire protestants-christelijke geschiedschrijving in de 19e en 20e eeuw?

De geschiedenis aan het volk verteld

Populaire protestants-christelijke geschiedschrijving in de 19e en 20e eeuw

Redactie G.J. Schutte

ISBN 9 789087 040321

Van harte aanbevolen!
Maarten 't Hart over W.G. van der Hulst's boek Willem Wijchers:

Willem Wijchers over een dappere Alkmaarder jongen tijdens de Tachtigjarige Oorlog greep mij zo aan, dat ik nu nog als ik iemand ontmoet die rooms-katholiek is, onmiddellijk moet denken aan 'Schele Ebben', vooral als de rooms-katholiek loenst, wat merkwaardig vaak het geval is. Ja, Schele Ebben zal ik nooit vergeten; hij wierp ketters, vastgebonden in een met stenen verzwaarde jutezak, in een gracht vanuit de gevangenis.

---

Op onze site hebben we meer soortgelijke verhalen over "mythen" te maken met de Tachtig / 80-jarige Oorlog:

• De Inquisitie, ontdaan van mythen, want een Zwarte Legende
  
  
• Petrus Datheen, Willem van Oranje en de Calvinistische Republiek van Gent
  
  
• Unie van Utrecht 1579? Unie van Utrecht deugde niet, aldus Willem van Oranje
  
  
• Willem van Oranje en zijn verheerlijking na de moord op Willem van Oranje
  
  
• Maurits mocht zich pas PRINS Maurits noemen vanaf 1618
  
  
• Over Calvinisme en tolerantie in de 16e en 17e eeuw in Rotterdam

---

En natuurlijk hebben we ook heel veel over Willem van Oranje:

Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind Search Engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Willem van Oranje / de Zwijger en klik op ENTER

---

Geinteresseerd in een historische rondleiding voor uw eigen groep(je) door Aad 'arcengel' Engelfriet, webmaster van deze grootste Nederlandstalige geschiedenis website, door o.m. een stad of streek in bijv. Nederland, België, Duitsland, Groot-Brittannië, Ierland en/of een historische lezing, publicatie, recensie: Voor meer vrijblijvende informatie aad@engelfriet.net Wilt U eerst meer weten over Aad Engelfriet: klik dan HIER

wat zijn we trots op ons familiewapen ...., beetje jaloers zeker ....