Na een paar maanden geprobeerd te hebben vooral de godsdienst bepalingen van de Unie van Utrecht te veranderen, bleef er voor Willem van Oranje weinig anders over dan aansluiting bij de op 23 januari 1579 ondertekende Unie van Utrecht.
Willem van Oranje deed dit door op 3 mei 1579 een verklaring uit te geven, waarin Willem van Oranje zonder enig enthousiasme alsnog de Unie van Utrecht aanvaardde. Onder het Unie van Utrecht tractaat zelf plaatste Willem van Oranje zijn handtekening echter NIET en Willem van Oranje zou het ook later NOOIT doen..
Bovenaan de handtekening van (broer) Jan (Johan, Graaf) van Nassau (de Oude)
maar NIET die van Willem van Oranje
Verder handtekeningen van o.m.
J. van Poelgeest, Reinier van Cant,
Willem Roessens, Nicolaas Blanx,
Pieter de Rijcke, Caspar van Vosberge,
maar nergens die van Willem van Oranje
Over het grote misverstand dat Willem van Oranje voor 100% achter de Unie van Utrecht zou hebben gestaan, gaat dit verhaal over Willem van Oranje en de Unie van Utrecht.
Willem van Oranje
In het Unie van Utrecht verdrag werd o.m. het volgende afgesproken:
- De Noordelijke gewesten beloven elkaar in de Unie van Utrecht:
- ...ten eewighen daghe byden anderen te blijven als oft syluyden maer een Provincie waren
- ...met lijff, goet ende bloet by te staen ieghens alle fortsen en ghewelden
- ...dat men niemandt ter cause van de Religie sal moghen achterhalen ofte ondersoecken
- ...ten eewighen daghe byden anderen te blijven als oft syluyden maer een Provincie waren
- Militaire samenwerking tussen de soevereine gewesten
- De gewetensvrijheid werd "constitutioneel" vastgelegd, ieder gewest is vrij de religie-kwestie naar eigen inzicht op te lossen, zonder dat er iets werd afgesproken op het gebied van godsdienstvrijheid en daar had Willem van Oranje, terecht, grote moeite mee.
-
Ende soeveel tpoinct van der religie aengaet, sullen hem die van Hollant ende Zelant draegen naer haerluyden goetduncken ende dandre provincien van dese Unie sullen hem moegen reguleren naer inhoudt van de religionsvrede, by den eerstshertoge Mathias, gouverneur ende cappiteyn generael van dese landen, met die van sinen Rayde by advis van de Generael Staten alrede geconcipieert, ofte daerinne generalick oft particulierlick alsulcke ordre stellen als si tot rust ende welvaert van de provincien, steden ende particulier leden van dyen ende conservatie van een ygelick, gheestelick ende weerlick, sijn goet ende gerechtigcheyt doennelick vynden sullen, sonder dat hem hierinne by enyge andere provincien enich hynder ofte belet gedaen sal moegen worden, mits dat een yder particulier in sijn religie vrij sal moegen blijven ende dat men nyemant ter cause van de religie sal moegen achterhaelen ofte ondersoucken
Uit ons verhaal
deze toelichting op de begrippen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede:
-
In de vaderlandse geschiedenis verhalen worden, heel verwarrend vaak, de begrippen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede vaak door elkaar gebruikt en vaak worden de begrippen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede dus ook verward, want verschillen tussen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede zijn er uiteraard:
- Gewetensvrijheid is de vrijheid van iedereen om te geloven dat wat hij / zij wil.
- Godsdienstvrijheid is de vrijheid om in alle vrijheid deel te nemen aan een openbare kerkelijke bijeenkomst.
- Religievrede is het in alle vrede naast elkaar tolereren van verschillende godsdiensten, in modernere termen: het tolereren van Kerkelijke Genootschappen met eigen kerkgebouwen.
Een poging tot een korte definitie van de begrippen Godsdienstvrijheid, Gewetensvrijheid en Religievrede?
Philips II was duidelijk tegen een Religievrede. Philips II tolereerde ook geen godsdienstvrijheid en vond, kort door de bocht, dat hij, Philips II, verantwoordelijk was voor het zielenheil van zijn onderdanen. Philips II kon zich absoluut niet voorstellen dat er mensen waren die er andere geloofsopvattingen op na hielden. Het was zijn door God gegeven opdracht om zijn onderdanen op het rechte religieuze spoor te houden, goedschiks en evt dan maar kwaadschiks.
Willem van Oranje was een voorstander en een groot pleiter voor een Religievrede. Als er in een bepaald gebied mensen woonden met een andere geloofsopvatting c.q. godsdienst (het beroemde 100 / honderd gezinnen compromis, waarover later meer) geef die mensen dan de ruimte c.q. een kerkgebouw. In de opvattingen van Willem van Oranje was gewetensvrijheid vanzelfsprekend.
Samengevat kan gesteld worden dat vanaf de periode Willem van Oranje tot aan de Franse Tijd, dus tijdens het bestaan van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, er wel gewetensvrijheid was, maar zeker geen officiële godsdienstvrijheid. Andere (schuil)kerken werden gedoogd, en zo bestond er dus een religievrede.......
- Willem van Oranje stelde in 1578 een Religievrede voor: in Holland en Zeeland, in steden waar tenminste 100 / honderd Rooms-Katholieke gezinnen woonden, tolereer dat Rooms-katholieken een eigen kerkgebouw krijgen. Andersom in het katholieke zuiden. (we komen er nog op terug)
Het voorstel werd door de Calvinistische Staten van Holland en die van Zeeland verworpen. Vanaf het beleg van Haarlem was er in Holland en Zeeland geen tolerantie meer t.o.v. Katholieken.
In Henegouwen en Artois gold het omgekeerde...
Het ontbreken van een Religievrede heeft Willem van Oranje altijd betreurd en zorgde voor een verwijdering t.o.v. zijn politieke Calvinistische bondgenoten.
- Terecht wordt in de huidige Canon van de Nederlandse geschiedenis een bijsluiter bijgevoegd dat er heel voorzichtig met een groot aantal termen moet worden omgesprongen, niet alleen met begrippen als gewetensvrijheid en geloofsvrijheid, maar ook met termen als Nederland, Nederlandse cultuur en Nederlandse geschiedenis. Want in de tijd van Willem van Oranje bestond er nog geen eenheidsstaat Nederland..... Alle gewesten waren immers soeverein.
Bovendien moet, aldus ook de Canon, de 80-jarige oorlog wat genuanceerder in beeld komen: niet alle "Spanjaarden" waren automatisch schurken, want Rooms-Katholiek! En niet alle "Nederlanders" waren lieverdjes, want Protestant!
Ook is het goed om de "Tachtigjarige Oorlog" niet meer te zien als een Bevrijdingsoorlog tegen wrede Spaanse Bezetters, net zoals we dat ons herinneren uit WOII, ook was de "Tachtigjarige Oorlog" geen collectieve strijd voor God en Vaderland. Ook al volgens Willem van Oranje kreeg de Opstand, de eerste jaren van de "Tachtigjarige Oorlog", vaak het karakter van een dreigende Burgeroorlog.
Maar natuurlijk moeten we wel oppassen om niet alles wat ons, vooral in de 19e eeuw, is verteld over de Opstand, de eerste jaren van de "Tachtigjarige Oorlog" af te doen als mythen, maar alleen proberen conclusies te trekken op basis van veel meer bronnen dan waarschijnlijk onze 19e eeuwse voorouders ter beschikking hadden en dat proberen we dan ook in dit verhaal over de vraag, wat was de godsdienst, "het geloof" van Willem van Oranje: katholiek of protestant of desgewenst Rooms of Calvinist
Bij Willem van Oranje valt bij bestudering van de bronnen een belangrijke karaktertrek op: gematigdheid. Dit in tegenstelling tot sommige Calvinistische tijdgenoten, w.o. iemand als Petrus Datheen, ook op hem komen we nog terug. (LINK)
Willem van Oranje's grootste wens was een Religievrede in alle 17 Nederlandse Gewesten, dus in zowel het Calvinistische Holland en Zeeland als in de overige Rooms-Katholieke gewesten, waarbij dus niet moet worden vergeten dat ook in het Calvinistische Holland en Zeeland de overgrote meerderheid van de bevolking nog steeds Rooms-Katholiek was....
Willem van Oranje nam, ook erkent door zijn tijdgenoten, een midden positie in tussen allerlei groeperingen: radicalen en niet-radicalen. De meeste Calvinisten behoorden inderdaad tot de radicalen. Tussen al die verschillende groepen wist Willem van Oranje een brug te slaan.
De gewesten, zo bepaalde de Unie van Utrecht, regelden hun godsdienstige zaken dus zelf. In de praktijk betekende dit, dat Holland en Zeeland exclusief calvinistisch zouden blijven. Voor de andere gewesten werd toch de religievrede aangewezen als het uitgangspunt, met nadruk op gewetensvrijheid en uitsluiting van geloofsvervolging. De anderen zouden dus in theorie alleen aan de katholieken openbare eredienst kunnen toestaan.
Maar dit bleek niet meer mogelijk.
De calvinisten hadden zich in vele plaatsen al van kerken meester gemaakt en lieten zich niet meer terugdringen. Zelfs deden zij in de noordelijke gewesten weldra een greep naar de macht, uitgaande van de redenering dat katholicisme en Spaansgezindheid onvermijdelijk samengingen. In die opvattingen werden zij nog gesterkt toen in 1580 de noordelijke, katholieke stadhouder Rennenberg zich met de stad Groningen achter Parma schaarde op basis van argumenten, verwant aan degene die ook zijn hoogadellijke familieleden in de zuidelijke gewesten weer achter de landvoogd hadden gebracht. Meer en meer zou de Unie van Utrecht een door calvinisten geleid verbond worden, dat voorlopig echter niet beperkt was tot de gewesten benoorden de grote rivieren.
Na het ontstaan van de Unie van Utrecht volgde dus een snelle ontwikkeling die in Holland en Zeeland de beloofde godsdienstvrijheid voor katholieken feitelijk afschafte (hoewel niet juridisch); daarnaast namen in Utrecht en andere delen van de Unie Calvinisten talrijke kerken over.
In de eerste maanden van 1579 traden verscheidene steden en streken tot De Unie van Utrecht toe. Willem van Oranje gaf na aanvankelijke bezwaren op 3 mei 1579 ook zijn goedkeuring, maar ondertekende het Unie van Utrecht verdrag niet.
Nog anders geformuleerd:
.......de Unie van Utrecht was, achteraf, een verbond van Calvinistische Gewesten.......
-
Willem van Oranje had op 23 januari de Unie van Utrecht niet ondertekend, omdat er naar zijn opvattingen diverse bezwaren aan kleefden. Van centraal ingevoerde belastingen verwachtte Willem van Oranje niets - terecht naar zou blijken. En vooral de religieparagrafen wees Willem van Oranje af: deze lieten teveel harde standpunten toe die alleen maar tot spanningen en scheuring zouden kunnen leiden. Deze Unie van Utrecht, sprak Willem van Oranje in februari, `en docht (=deugt) niet'.
Daarom spande Willem van Oranje zich de volgende maanden in voor een verdrag dat wél met zijn ideeën overeenstemde. In feite streefde Willem van Oranje naar een nieuwe Generale Unie, in het verlengde van de Pacificatie van Gent, waarin alle noordelijke en zuidelijke gewesten zouden samenwerken. Slechts voorlopig, in afwachting van een toekomstig generaliteitsbesluit, zou daarbij de religie moeten worden geregeld.
Maar al deze voorstellen vonden weinig weerklank. Bij een buitengewone vergadering der Staten-Generaal, in april, verschenen de gewesten, die achter Parma stonden, al niet meer. En de Utrechtse bondgenoten bleken voor ondermijning van hun Unie te vrezen.
Er bleef voor Willem van Oranje weinig anders over dan aansluiting bij de Unie van Utrecht. Op 3 mei gaf Willem van Oranje een verklaring uit, waarin Willem van Oranje zonder enig enthousiasme alsnog het tractaat aanvaardde. Onder de Unie van Utrecht tractaat zelf plaatste Willem van Oranje zijn handtekening echter niet.......
Citaat:
-
Het is moeilijk vol te houden dat de Unie van Utrecht een voorbeeld van tolerantie en godsdienstvrijheid is geweest.
Eigenlijk was de Tachtigjarige Oorlog eerder een djihad tegen de katholieken dan een 'bevrijdingsoorlog'.
De tekst van de Unie van Utrecht werd later uitgebreid met een ampliatie (aanvulling) van artikel 15, gedateerd 1 februari 1579.
Vervolgens wordt de Unie van Utrecht bekrachtigd door vertegenwoordigers van de stad Gent (4 februari 1579), Nijmegen (5 maart 1579), Arnhem (9 maart 1579), Friesland (23 maart 1579), Venlo (11 april 1579), Amersfoort (10 juni 1579), Yperen (10 juli 1579), Antwerpen (29 juli 1579), Breda (13 september 1579), Brugge en het Land van Strijen (1 februari 1580), Lier (16 februari 1580) en Drenthe (11 april 1580).
De originele acte van de Unie van Utrecht wordt bewaard in het stadsarchief van Gent en is gedateerd op 29 januari 1579.
Het verdrag van de Unie van Utrecht, dat in het Nationaal Archief in Den Haag berust, is pas op 2 of 3 februari 1579 ondertekend.
Er bestaat ook vaak het misverstand dat de Unie van Utrecht een reaktie en dus een logisch gevolg was op de Unie van Atrecht. Zowel de Unie van Utrecht als de Unie van Atrecht zijn echter onafhankelijk van elkaar ontstaan, zoals we zullen gaan zien.
Aanvankelijk ondersteunde Willem van Oranje het ontwerpverdrag dat in de zomer van 1578 door de Utrechtse pensionaris Floris Thin werd opgesteld en inhield dat de te sluiten Unie van Utrecht op de door Willem van Oranje voorgestelde Religievrede zou zijn gebaseerd!
Maar op een vergadering van de afgevaardigden van verschillende noordelijke gewesten in Arnhem in begin september werd door toedoen van de broer van Willem van Oranje, Jan van Nassau en de Hollandse gedelegeerden ingrijpende veranderingen in FlorisThin's ontwerpverdrag aangebracht.
In de eerste plaats zou de Religievrede alleen worden ingevoerd in die Gewesten waar de katholieken het monopolie van godsdienstoefening hadden, maar niet in Holland en Zeeland waar de protestanten dit alleenrecht sinds 1573 hadden.....
Bovendien werden nog een aantal andere anti-katholieke bepalingen ingevoerd, zoals dat alle leden van kloosters en andere katholieke gemeenschappen, inclusief degene die hiertoe in de toekomst zouden toetreden, vrijheid van godsdienst zouden genieten en geen geestelijke kledij behoefden te blijven dragen indien zij zich tot de nieuwe religie bekeerden.
Willem van Oranje drong erop aan de in Arnhem vastgestelde bepalingen zo te veranderen dat de te sluiten Unie van Utrecht haar uitgesproken anti-katholieke karakter zou verliezen. Maar geen van de door Willem van Oranje gewenste wijzigingen werd opgenomen in de definitieve tekst van de Unie van Utrecht, die op 23 januari 1579 te Utrecht werd ondertekend. Dit verdrag, dat als de Unie van Utrecht bekend staat, zou beter de Unie van Holland genoemd hebben kunnen worden, want Holland was het enige gewest dat geheel met deze Unie van Utrecht was ingenomen. Friesland en Overijssel waren niet in Utrecht vertegenwoordigd en de enkele Gelderse edellieden die het verdrag ondertekenden waren hiertoe niet gemachtigd, terwijl in Groningen, Utrecht en Zeeland invloedrijke groepen van de bevolking zich niet met het sluiten van de Unie van Utrecht konden verenigen.
Negen dagen nadat de afgevaardigden van de verschillende noordelijke gewesten de Utrechtse unie hadden gesloten, werd dit verdrag wél door een vertegenwoordiger van het zo anti-katholieke stadsbestuur van Gent ondertekend. Dit tot grote boosheid van Willem van Oranje, die inzag dat hierdoor de neiging van vele katholieke tegenstanders van Philips II om zich met Philips II te verzoenen nog sterker zou worden.
Zoals te verwachten viel, was Willem van Oranje dus zeer verstoord over het te Utrecht gesloten verdrag.
Deze unie deugt niet, zo verklaarde Willem van Oranje op 26 februari aan een Utrechtse burgemeester.
Het was niet alleen wegens de anti-katholieke strekking van de Unie van Utrecht dat Willem van Oranje zich hierover zo kritisch uitliet. Willem van Oranje achtte dit verdrag ook zeer bedenkelijk omdat het geen enkele bepaling bevatte die enig gezag toekende aan de door hem geleide min of meer centrale regering.
Maar in het voorjaar van 1579 had Willem van Oranje nog niet de hoop opgegeven dat de Staten-Generaal hun goedkeuring zouden hechten aan een andere unie, die in tegenstelling tot de Unie van Utrecht, wel op de Religievrede was gebaseerd en het gezag van de centrale regering hooghield.
Een desbetreffend voorstel werd in april ingediend, en toen Willem van Oranje op 5 mei verklaarde dat hij, Willem van Oranje, met de Unie van Utrecht instemde, was dit onder het voorbehoud dat deze tot grotere eendracht in het land zou leiden.
Het bleek echter al spoedig dat Willem van Oranje te hoog had gegrepen. In een bijeenkomst van de afgevaardigden van Holland en de andere in de Unie van Utrecht verenigde gewesten werd de door Willem van Oranje voorgestelde Unie categorisch verworpen.
Voor deze afwijzing werden de niet zeer steekhoudende argumenten aangevoerd dat een unie die op de Religievrede was gefundeerd de tweedracht in het land zou bevorderen en dat een toekenning van aanzienlijke regeringsmacht aan de gouverneur-generaal en de Raad van State ertoe zou kunnen leiden dat het land weer op even tirannieke wijze geregeerd werd als dit in de tijd van Alva het geval was geweest........
Nadat de pogingen van Willem van Oranje de Unie van Utrecht te hervormen waren mislukt, bleef Willem van Oranje de leden van dit verbond voor hun kortzichtig en zelfzuchtige beleid bekritiseren. Het scherpst hekelde Willem van Oranje hun gebrek aan staatsmanschap op een vergadering van de Unie van Utrecht op 8 februari 1580. Zij namen, zo merkte Willem van Oranje op, vele belangrijke beslissingen zonder de ware toedracht van zaken te kennen.
door Aad 'arcengel' Engelfriet, samensteller van dit verhaal: Voor meer vrijblijvende informatie Wilt U eerst meer weten over Aad Engelfriet: |
|---|
Nog meer weten over de invloed van de populaire protestants-christelijke geschiedschrijving in de 19e en 20e eeuw?
Populaire protestants-christelijke geschiedschrijving in de 19e en 20e eeuw
Redactie G.J. Schutte
ISBN 9 789087 040321
Van harte aanbevolen!
Maarten 't Hart over W.G. van der Hulst's boek Willem Wijchers:
Willem Wijchers over een dappere Alkmaarder jongen tijdens de Tachtigjarige Oorlog greep mij zo aan, dat ik nu nog als ik iemand ontmoet die rooms-katholiek is, onmiddellijk moet denken aan 'Schele Ebben', vooral als de rooms-katholiek loenst, wat merkwaardig vaak het geval is. Ja, Schele Ebben zal ik nooit vergeten; hij wierp ketters, vastgebonden in een met stenen verzwaarde jutezak, in een gracht vanuit de gevangenis.
Op onze site hebben we meer soortgelijke verhalen over "mythen" te maken met de Tachtig / 80-jarige Oorlog:
- De Inquisitie, ontdaan van mythen, want een Zwarte Legende
- Willem van Oranje, was hij katholiek of protestant
- Petrus Datheen, Willem van Oranje en de Calvinistische Republiek van Gent
- Willem van Oranje en zijn verheerlijking na de moord op Willem van Oranje
- Maurits mocht zich pas PRINS Maurits noemen vanaf 1618
- Over Calvinisme en tolerantie in de 16e en 17e eeuw in Rotterdam
En natuurlijk hebben we nog heel veel meer over Willem van Oranje:
| Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind Search Engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Willem van Oranje / de Zwijger en klik op ENTER |
|---|
Voor meer vrijblijvende informatie Wilt U eerst meer weten over Aad Engelfriet: |
|---|
