Dillenburg 13 november 1567 - Den Haag 23 april 1625
Tweede (wettige) zoon Willem van Oranje
1584 - 1618 Graaf van Nassau, "geboren Prins van Oranje"
1618 - 1625 Prins Maurits van Oranje
Maurits, de tweede zoon van Willem van Oranje, wordt door "iedereen" Prins Maurits genoemd, maar het is niet korrekt om Maurits altijd Prins Maurits te noemen. Tijdgenoten van (Prins) Maurits wisten dat tot 1618 de aanspreektitel van Maurits Graaf van Nassau was en niet Prins (Maurits).......
Graaf van Nassau, geboren Prins van Oranje, was de titel die de Staten-Generaal aan Maurits hadden verleend (zonder daar het recht toe te hebben) om Maurits toch een bepaalde status te verlenen t.o.v. zijn oudste (half)broer Philips Willem die o.m. de titel Prins van Oranje erfde en dus mocht Maurits tot 1618 geen Prins Maurits genoemd worden.
Waarschijnlijk in de 19e eeuw is men Maurits "altijd" Prins Maurits gaan noemen, terwijl de jongere halfbroer van (Prins) Maurits bijna nooit Prins Frederik Hendrik wordt genoemd en dan te weten dat Frederik Hendrik wel altijd recht gehad heeft op de titel Prins, en zijn half-broer (Prins) Maurits dus niet.
Delft 29 januari 1584 - Den Haag 14 maart 1647
Derde (wettige) zoon Willem van Oranje
1625 - 1647 Prins Frederik Hendrik van Oranje
Na de moord op Willem van Oranje (LINK) ging de erfenis en de zeer belangrijke prestitieuze titel Prins van Oranje (Prince d'Orange) NIET over op de toen 16-jarige tweede zoon van Willem van Oranje, Maurits, maar op de oudste zoon van Willem van Oranje, de vanaf 1584 Prins Philips Willem.
Over de vanaf 1584 Prins Philips Willem hebben we op onze site al een verhaal:
Buren 19 december 1554 - Brussel 28 februari 1618
Oudste (wettige) zoon van Willem van Oranje
Vanaf 1584 tot 1618 Prins Philips Willem van Oranje
In dezelfde jaren was Maurits "slechts" Graaf van Nassau
en GEEN Prins (Maurits)
Pas in 1618, na het overlijden van de oudste zoon van Willem van Oranje, Philips Willem, zal Maurits een zucht van verlichting hebben geslaakt, want Philips Willem (hij overleed kinderloos) had half-broer Maurits tot zijn enige erfgenaam gemaakt en dus mocht Maurits zich eindelijk
noemen.
Een van de redenen voor de toch wel plotselinge overgang van de verse Prins Maurits naar de Contra-Remonstranten en dus tegen Johan van Oldenbarnevelt was de verheffing van Maurits tot Prins van Oranje. Door zijn nieuwe titel Prins van Oranje steeg het aanzien en de macht van de verse Prins Maurits en durfde hij zich tegen Johan van Oldenbarnevelt te keren.
Bij het overlijden in 1625 van Prins Maurits was de enige wettige erfgenaam van Prins Maurits een andere half-broer: Frederik Hendrik. Frederik Hendrik werd vanaf 1625 dus Prins Frederik Hendrik genoemd.
Hoe het verder afliep met de titel Prins van Oranje en nog heel veel meer over het leven van Maurits, "Graaf van Nassau, geboren Prins van Oranje", en vanaf 1618 Prins Maurits en zijn discutabele overgang naar de Contra-Remonstranten, daar gaan we het in dit verhaal over (Prins) Maurits over hebben.
En natuurlijk lijkt de discussie over de titel Prins bij Maurits voor velen wat vergezocht, maar het had wel gevolgen bij het begrijpen van het optreden van Maurits, "Graaf van Nassau, geboren Prins van Oranje" vs het optreden van Prins Maurits vanaf 1618.
En dus moeten veel verhalen over Prins Maurits eigenlijk worden aangepast........
Een historicus die een verhaal schrijft over bijv. de Slag bij Nieuwpoort 1600 en het maar steeds heeft over Prins Maurits, is dus niet correct bezig.
Wie was, samengevat, de oudste broer van (we noemen hem ook maar Prins) Maurits Philips Willem?
In dit verhaal vertellen we veel meer, in het onderstaande verhaal alleen een samenvatting over Prins Philips Willem van Oranje, de onbekende oudste zoon van Willem van Oranje, ook wel de Spaanse Prins van Oranje genoemd, Prins Maurits was dus de 2e zoon van Willem van Oranje :
Wie was de oudste zoon van Willem van Oranje, Prins Philips Willem van Oranje en zijn relatie tot zijn familie, w.o. zijn halfbroer Maurits, Graaf van Nassau?
Philips Willem is eigenljk door iedereen vergeten, een van die vele what if figuren in de geschiedenis. Philips Willem zou helemaal vergeten zijn zonder zijn beroemde vader en halfbroers Maurits en Frederik Hendrik, alle 3 waren het zonen van verschillende vrouwen van Willem van Oranje. Desondanks lijken ze op elkaar en hun vader....
geboren Prins van Oranje
Philips Willem werd geboren op 19 december 1554 in Buren als oudste zoon van Anna van Egmond, Gravin van Buren (1533 - 1558) en Willem van Oranje. Het eerste kind van Anna van Egmond en Willem van Oranje, een meisje, stierf niet lang na de geboorte.
Philips Willem werd gedoopt in Breda in het Prinsenhof op 26 maart 1555 door Arnold Steyers, prelaat van de St. Sulpitiuskerk in Diest. Als peter trad op, niemand minder dan de latere Philips II. En dat is dan ook meteen de reden voor de naam Philips Willem: vernoemd naar zijn Peetvader Philips II en zijn vader Willem van Oranje. Beide heren, Philips II (in de Nederlanden heette Philips II, Philips III, want was immers alleen Koning van Spanje en niet van de Nederlanden) en Willem van Oranje konden toen nog best door één deur....
Toen Philips Willem 3 jaar was overleed zijn moeder Anna van Egmond en werd Philips Willem, samen met zijn jongere zusje, Maria verder opgevoed afwisselend in Brussel, Buren, Breda en Dillenburg.
Philips Willem was 7 jaar, toen hij door zijn vader Willem van Oranje de titel kreeg Eerste Edele van Zeeland.
In 1566, 11 jaar oud, werd Philips Willem ingeschreven aan de Universiteit van Leuven onder de naam Van Nassau, Graaf van Buren. Een van zijn verre nazaten, (niet helemaal correct...) Willem Alexander, zou ooit ook deze titel Graaf van Buren gebruiken tijdens een Elfstedentocht....
Philips Willem leefde aan de Universiteit van Leuven in grote luxe: zelfs met een eigen hofmeester, Jonkheer Von Wiltpergh, een niet al te fanatieke katholiek.
Ondanks het feit dat de Peetvader van Philips Willem, Philips II, in 1566 alle privileges van de Universiteit van Leuven, had bekrachtigd, gaf Peetvader Philips II toch opdracht in 1567 om zijn petekind Philips Willem te ontvoeren naar Spanje.
-
Volgens de privileges van de Universiteit van Leuven had alleen de Rector het recht om evt studenten aan te laten houden voor bijv. een verhoor. Vader Willem van Oranje was er gewoon niet vanuit gegaan dat het petekind Philips Willem door zijn eigen Peetvader Philips II zou kunnen worden ontvoerd, want de privileges van de Universiteit van Leuven waren immers door Philips II heel kort geleden, 1566, toch nog bekrachtigd!
Het hele plan van ontvoering was bedacht door Granvelle: hij had Philips II voorgesteld om de oudste zoon van Willem van Oranje een Spaanse katholieke opvoeding te geven en hem tegelijkerheid als gijzelaar te gebruiken.
In februari 1567 werd Philips Willem door De Chassey, secretaris van Alva, meegenomen via Mechelen naar Antwerpen om op 29 februari 1567 te vertrekken naar Spanje.
Philips Willem
wordt op 12-jarige leeftijd vanuit Leuven weggevoerd naar Spanje
In opdracht van zijn Peetvader Philips II
Philips Willem vervolgde zijn studie aan de Spaanse universiteit van Salamanca. Daar hoorde Philips Willem dat een officier zijn vader Willem van Oranje had beledigd, toen deze officier dit aan Philips Willem vertelde gooide Philips Willem de officier uit het raam, met dodelijke afloop. Door zijn Peetvader Philips II werd Philips Willem vervolgens voor 18 jaar eenzaam opgesloten in een kasteel in Castilië, Kasteel Arévalo.
1566 - 1633
dochter van Philips II
Landvoogdes van de Spaanse Nederlanden
samen met haar echtgenoot
Albertus van Oostenrijk
1559 - 1621
Philips Willem kwam terug naar de Nederlanden in het gevolg van Isabella en Albertus, die we ook tegen komen in ons Slag bij Nieuwpoort verhaal. Het was de bedoeling dat Philips Willem deel zou gaan uitmaken van de Brusselse hofhouding.
Vanuit Den Haag werd het gerucht verspreid dat de gevangen "Heer van Buren" (een vernederende titel voor Philips Willem) terug zou komen, maar Philips Willem kwam niet terug als gevangene. Bovendien wist iedereen dat alleen hij recht had op de Prinselijke titel, Prins van Oranje, maar men wilde Maurits natuurlijk niet voor het hoofd stoten. Vanuit Frankrijk was Philips Willem, na de dood van zijn vader, die belangrijke titel, Prins van Oranje, toegezegd, alleen kreeg hij nauwelijks het gezag wat hierbij hoorde. Door de Staten-Generaal was halfbroer Maurits ooit benoemd tot Graaf van Nassau, geboren Prins van Oranje, een titel de de Staten-Generaal maar zelf hadden bedacht, als genoegdoening voor het niet kunnen dragen van de titel Prins van Oranje.
- En dus wordt heel vaak de fout gemaakt door te spreken en te schrijven over Prins Maurits. De titel Prins zou Maurits, "slechts" Graaf van Nassau, dus pas krijgen na het overlijden (1618) van zijn oudste halfbroer Philips Willem, die, gelukkig voor Maurits, dit ook zo in zijn testament had beschikt....
Via een brief werd Philips Willem door Den Haag van harte welkom geheten, maar tegelijk werd hij vriendelijk doch dringend verzocht niet naar Den Haag te komen. Desondanks werd hij in 1599, net als zijn vader, benoemd tot Ridder van het Gulden Vlies.
Op 11 maart 1599 liet Philips Willem zich huldigen als Prins van Oranje, een vernedering voor Maurits waarschijnlijk. Maar ook de Franse Koning Hendrik IV was ontstemd, hij was niet van te voren geraadpleegd. Philips Willem was altijd ongehuwd geweest en Hendrik IV haalde hem over om te trouwen met de nog te jonge Eleonora de Bourbon-Condé, in 1599 pas 12..... Het huwelijk werd in 1606 gesloten, Philips Willem was toen 50, zijn vrouw 19, maar voor een politiek huwelijk gelden nu eenmaal andere normen.
Uit ons Oranje dames verhaal halen we dus nu maar zijn echtgenote op :
Eleonora de Bourbon-Condé (1587-1619) was een nicht van de Franse koning Hendrik IV. Zij trouwde in 1606 met Philips Willem, de oudste zoon van de Prins van Oranje. Het huwelijk bleef kinderloos.
Je komt dit schilderij op diverse plaatsen tegen, maar alleen nooit in een, laten we maar zeggen, traditioneel vaderlands geschiedenisboek: de oudste zoon van Willem van Oranje, DE PRINS VAN ORANJE, danst op het Hof van de "vijand", terwijl niet alleen de grote tegenstander van halfbroer Maurits, Ambrosio / Ambrogio Spinola toekijkt, maar ook de dochter van Philips II, Isabella Clara Eugenia de Austria.......
Op een ander schilderij kun je de hele mannelijke familie (Oranje-)Nassau zien te paard en wie rijdt dan voorop, op het mooiste paard? Prins Philips Willem van Oranje. Aan zijn rechterkant, op een eerbiedig afstandje Maurits, Graaf van Nassau, geboren Prins van Oranje, aan de linkerkant van Prins Philips Willem van Oranje, de latere Prins van Oranje, Frederik Hendrik. Achter de 3 zonen van Willem van Oranje de Friese stadhouders, maar dat is een ander verhaal...
- Tijdens het gedwongen verblijf van Philips Willem in Spanje was zijn zus Maria van Oranje zijn zaakwaarnemer, Maria van Oranje deed dit uitstekend! Dankzij Maria van Oranje kon Philips Willem zich dus laten huldigen als Prins van Oranje.
Philips Willem bezocht zijn zus Maria van Oranje geregeld op haar kastelen in Buren en IJsselstein. De verstandhouding met haar halfbroer Maurits werd hierdoor nog slechter. Tot woede van Maurits eiste Maria van Oranje ook het beheer over hun vaders goederen in Brabant op, wat Maurits echter wist te verhinderen, dankzij de Staten-Generaal.
Tegen de zin van haar halfbroer Maurits was ook het huwelijk van Maria van Oranje met Philips van Hohenlohe, op voorspraak van Willem van Oranje benoemd tot bevelhebber van het Staatse Leger. Na de moord op Willem van Oranje was Philips van Hohenlohe eigenlijk de enige die verstand had van militaire zaken. Maurits werd later, laten we maar zeggen, aan de staf van Philips van Hohenlohe toegevoegd. Philips van Hohenlohe maakte zich zelf uiteindelijk overbodig door zijn al om bekende drankzucht. En met deze Philips van Hohenlohe huwde dus Maria van Oranje. Maria van Oranje was toen al bijna 40 en gelukkig voor de wat eerzuchtige Maurits bleef ook het huwelijk van Philips van Hohenlohe met Maria van Oranje, net als dat van haar broer Philips Willem, kinderloos.
Maria van Oranje, de zus van Philips Willem, overleed in 1616 en werd begraven in Buren waar zij kort tevoren een weeshuis had gesticht.
In 1606 huwde Philips Willem dus een Franse prinses en kreeg van de Franse koning steun om zijn gezag in zijn prinsdom Orange te herstellen. Philips Willem genoot grote inkomsten uit bezittingen en waardigheden in de Zuidelijke Nederlanden, waar hij vaak vertoefde, vooral in Breda. Vandaar onderhield Philips Willem vele verbindingen met de andere kinderen van Willem van Oranje en liet hun, bij zijn dood in 1618, omdat hij kinderloos overleed, allerlei bezittingen na en aan zijn halfbroer Maurits het recht op de titel en het prinsdom Oranje.
De eerste ontmoeting met Maurits vond pas plaats in 1608. In 1611 kwamen alle Nassauers pas voor het eerst weer samen, juist ja, in Breda, in het huis van Philips Willem, het stamhoofd van de familie (Oranje) Nassau.
Tot de dood van Philips Willem in 1618 was Maurits dus slechts Graaf van Nassau. De titel Prins van Oranje viel vervolgens, in 1625 bij de dood van Maurits, toe aan de halfbroer van Maurits, dus aan, Frederik Hendrik, vervolgens aan diens zoon Willem II en zijn kleinzoon Willem III. Toen Willem III kinderloos stierf in 1702 (LINK en nog een LINK) was het met het Nederlandse Huis van Oranje gedaan. Het Prinsdom zelf was reeds in 1682 definitief ingelijfd in het Franse koninkrijk, de titel ging over naar de koning van Pruisen, kleinzoon van Frederik Hendrik.
Hoe het verder afliep met de titel Prins van Oranje, kun je lezen in dit verhaal, helemaal onderaan. Het heeft echt niet veel gescheeld of we hadden nu nooit iets geweten misschien over het begrip Huis van Oranje....
-
Philips Willem overleed in 1618 en werd begraven in de St. Sulpitiuskerk van Diest in Vlaanderen
-
Na de dood van zijn vader was Philips Willem ook automatisch Heer van Diest geworden. Na zijn terugkomst naar de Nederlanden verbleef Philips Willem graag aan het Hof van Nassau in Diest. Ooit had Engelbert van Nassau Diest door een ruil in handen gekregen en via René van Chalon kwam Diest in handen van Willem van Oranje.
Tot op de huidige dag is ook bijvoorbeeld Beatrix nog steeds Vrouwe van Diest. Samen met Orange in Frankrijk, Dillenburg en Breda maakt Diest deel uit van de Unie van Oranjesteden.
Op zondag 18 februari 1618 is Philips Willem te gast bij Spinola in Brussel. Na het bijwonen van de mis voelt Philips Willem zich niet goed en mogelijk heeft toen de dienstdoende arts de klisteerspuit te wild gebruikt waardoor waarschijnlijk de darmwand van Philips Willem is beschadigd. Binnen 24 uur na de klisteerspuit behandeling overleed Philips Willem op 20 of 21 februari 1618, de precieze datum is niet helemaal duidelijk.
In zijn testament had Philips Willem aangegeven alleen in een van de volgende dichtsbijzijnde plaatsen te willen worden begraven: Breda, Diest, Lons le Saunier of Orange. Delft wordt dus absoluut niet genoemd.
Op 1 april 1618 wordt Philips Willem bijgezet in een grafkelder onder het hoogkoor van de St Sulpitiuskerk van Diest, het dichtsbij t.o.v. Brussel....
In 1965 is t.g.v. de viering van de Unie van Oranjesteden een plaat aangebracht met de volgende tekst:
-
Aan God, de opperste en grootste
Ingang van de begraafplaats
Van de Doorluchtige Prins
Philips Willem
Prins van Oranje
Graaf van Nassau
Overleden te Brussel
20 februari 1618
Hij ruste in Vrede
Nog steeds is het een bijzondere ervaring om in het hoogkoor van de St Sulpitiuskerk van Diest het graf van de onbekende oudste zoon van Willem van Oranje, Philips Willem, te bezoeken.
Via deze link vonden we ook nog dit over het graf van Philips Willem in Diest:
-
Herinstelling eeuwigdurende mis voor Prins Philips-Willem van Oranje
7 augustus 2008 - De Vrienden van de Sint-Sulpitiuskerk willen de jaarmis voor Prins Philips-Willem van Oranje, wiens graf zich sinds 1618 in de collegiale Sint- Sulpitiuskerk van Diest bevindt, in ere herstellen. Op 21 september zal het jaargetijde terug ingesteld worden.
In het testament van Prins Philips-Willem van Oranje, overleden in 1618, stond dat hij wilde begraven worden in één van de steden die hem bijzonder dierbaar waren: Breda, Orange, Lons-le-Saunier of Diest. De stad die het dichtst lag bij de plaats waar hij zou overlijden, moest zijn laatste rustplaats worden.
Prins Philips-Willem van Oranje stierf op 20 februari 1618 in het Hof van Nassau op de Caudenbergh in Brussel, en zijn dode lichaam werd op 1 april overgebracht naar de hoofdkerk van Diest waar het een definitieve rustplaats vond.
Het testament van Prins Philips-Willem van Oranje vereiste ook de instelling van een eeuwigdurende mis voor zijn zielerust. Het is die traditie die de Vrienden van de Sint-Sulpitiuskerk dit najaar terug in ere willen herstellen. Tijdens de plechtige misviering, opgeluisterd door het gerenommeerd Breda's mannenkoor, zal deken Felix Van Meerbergen op 21 september 2008 het jaargetijde ter gelegenheid van Prins Philips-Willem van Oranje terug instellen. Door het organiseren van deze feestelijke herdenking hopen de initiatiefnemers niet alleen de laatste wens van Prins Philips-Willem van Oranje in ere te herstellen maar ook de Sint-Sulpitiuskerk, het graf van Prins Philips-Willem van Oranje en Oranjestad Diest in de belangstelling te plaatsen, ook in het buitenland.
Ooit gaan we ook nog dieper in op Prins Maurits' rol tijdens de 80-jarige oorlog, voorlopig houden we het even bij de volgende citaten uit dit verhaal:
-
Ik bedoel de staatsgreep van Prins Maurits in augustus 1618 en het daarop volgende afzetten van remonstrantsgezinde gemeentebestuurders, onder andere in Rotterdam. En de gewelddadigheden die binnen en buiten de stadsmuren plaatsvonden. In dat jaar is met keiharde hand onder leiding van Prins Maurits geprobeerd een eind te maken aan een langdurige periode van Erasmiaanse tolerantie en ruimdenkendheid in Rotterdam.
- De calvinisten die streefden naar een nationale kerk met een eenduidige op predestinatie gebaseerde theologie zonder enige bemoeienis van de staat.
- De remonstranten en andere maatschappelijk verdraagzamen, die onder aansturing van Oldenbarnevelt en De Groot godsdienstvrijheid zochten onder het gezag van de staat.
- Oldenbarnevelt en de zijnen, die streefden naar een sterk centraal staatsgezag maar wel onder leiding van Holland, inclusief gezag over de kerk. Vrede met Spanje was daarbij een optie.
- De (hoofdzakelijk Amsterdamse) kooplieden die voortzetting van de oorlog met Spanje wensten, bijvoorbeeld om de Schelde bij Antwerpen gesloten te kunnen houden en elders gebied en buit op de Spanjaarden te kunnen veroveren.
- Prins Maurits die eveneens de oorlog met Spanje wilde hervatten, al was het maar omdat daar zijn talenten lagen.
- Johannes Uytenbogaert was jarenlang de (uiteindelijk Remonstrantse) hofpredikant van Maurits. Maurits heeft, voor zover bekend, nooit een "klacht" geuit over de inhoud van de preken van de Remonstrantse (!) Johannes Uytenbogaert
- Johannes Uytenbogaert was tevens de voogd van Frederik Hendrik. Na de verbanning van Johannes Uytenbogaert naar Antwerpen werd Johannes Uytenbogaert gewoon bezocht door Frederik Hendrik. Antwerpen was in die jaren dus inderdaad een stad met opmerkelijk genoeg meer godsdienstvrijheid dan in het noorden. Vanuit Antwerpen vertrok Johannes Uytenbogaert toen het weer veilig was naar het tolerante Rotterdam, zoals we zullen gaan zien
- Johannes Uytenbogaert is vooral bekend geworden als de opvolger van Arminius en de opsteller van de Remonstrantie, zonder dat Maurits hier tegen protesteerde of bezwaar heeft gemaakt
Een deel van de Noord-Nederlandse calvinisten veranderde in 1610 van naam en noemde zich vanaf toen Remonstrant. Ze waren aanhangers van de Remonstrantie die in dit jaar werd gepubliceerd en waarin, in navolging van de theoloog Arminius uit Oudewater, met name de predestinatieleer werd verworpen. Als je daar niet in gelooft, kun je je geen calvinist noemen. Dat was Arminius dus ook niet meer. In de Dordtse synode van 1618/1619 zijn de remonstranten de deur uitgezet.
Deze remonstranten kunnen we in termen van voor 1619 nog wel calvinistisch noemen, maar daarna niet meer. En omdat de remonstrantse richting hier in Rotterdam voor 1619 verhoudingsgewijs sterk stond, leidt het tot vervorming van het beeld wanneer wij deze stad achteraf calvinistisch noemen. Daar waren de Rotterdammers veel te vrijzinnig voor. Het gedachtegoed van Erasmus had daar alles mee te maken, evenals de invloed van Johan van Oldenbarneveld en Hugo de Groot.
In pakweg 1619 wist natuurlijk iedereen wat er was voorgevallen. Nederland had daadwerkelijk op de rand van een burgeroorlog gestaan. De man die Rotterdam groot had gemaakt, Johan van Oldenbarnevelt, was geëxecuteerd. Zijn rechterhand Hugo de Groot was afgezet als raadspensionaris van de stad. Na diens ontsnapping uit Loevestein restte hem alleen het Franse asiel.
Toen in het begin van de 17e eeuw de strijd ontbrandde tussen de arminianen en de calvinisten, bleek de sympathie van de meeste Rotterdammers te liggen bij de eerste groep. Predikant Nikolaas Grevinkhoven (1577-1633) was een aanhanger van Arminius en ondertekenaar van de Remonstrantie van 1610. Maar hij was ook een van de vele gematigde Rotterdamse predikanten die probeerden in gesprek te blijven met de radicale calvinisten, die zich contraremonstranten gingen noemen. Dit is wat Johannes Brandt over Grevinkhoven schrijft:
-
Dat was de boetbazuin van 't zeilryk Rotterdam,
Eer 't Kerkberoerend Jaar dien droeven aanvang nam,
Een ander hadt vermaak in 't voen der Kerkkrakelen,
Zyn oog, zyn stem en pen wenscht noch den breuk te heelen.
Dit gedicht gaat over de bekende gebeurtenissen die in de periode 1617 tot 1619 de noordelijke Nederlanden in hun greep zouden houden. Die hadden zich jaren eerder al in Rotterdam af, compleet met slijkgeuzen en waardgelders. Alleen was de uitkomst toen, onder de hoede van Hugo de Groot, geheel anders. In Rotterdam domineerden de remonstranten dankzij de lokale overheid die beide partijen de ruimte wilde geven.
In de Nederlandse geschiedenisboeken wordt de strijd tussen Arminius en zijn tegenstander de Leidse theoloog Gomarus vaak afgedaan als een theologisch dispuut. Dat de Nederlanders zich na het sluiten van het Twaalfjarig Bestand meteen druk gaan maken om godsdienstige zaken, wordt als een eigenaardigheid beschouwd. Hoewel dit voor Rotterdam een sleutelperiode is in de geschiedenis. En voor Nederland feitelijk ook.
Maar deze tijd is ook zonder theologie al moeilijk genoeg om te begrijpen. Hoe stak die strijd van 1617-1618 in elkaar? De staatsgreep van Prins Maurits was veel meer dan alleen een kerkelijke aangelegenheid. Als we de vele nuances, twijfels en ook vaagheden weglaten, bijvoorbeeld die van Prins Maurits die gezegd schijnt te hebben dat hij niet wist of de predestinatie groen of blauw was, dan kunnen we uit de twaalf jaren van het bestand een beeld destilleren van vijf facties die elkaar deels overlappen:
De gebeurtenissen culmineerden in 1618 in Utrecht. Daar had Oldenbarneveld een vriend in de persoon van de pensionaris, Gilles van Leedenberch. Hij had een paar honderd waardgelders aangesteld, maar die zaten op hun geld te wachten. Maurits reisde naar Utrecht in een poging om de waardgelders te ontslaan en zo te voorkomen dat Oldenbarneveld een soort paramilitaire macht zou kunnen vormen. De Utrechtenaren eisten eerst hun soldij. Daarop kreeg de prins van een groep Amsterdammers de financiële middelen aangereikt om deze mannen af te kopen en kon hij zijn voornemen om de macht in de gehele Noordelijke Nederlanden naar zijn hand te zetten doorvoeren. Een fragment uit een eigentijds verslag:
-
Smorgens vroegh quamen binnen Utrecht eenighe Heeren van Amsterdam / oock van Enchuysen / Edam ende Purtmerent / Mede-leden van de E. Heeren Staten van Hollandt ende West-vrieslant / die terstont naer den Prince gingen / ende van hem gewellecomt wierden.
Monsieur de Famars beloofde aen de Waert-ghelders uyt den naem vanden Prince datze souden betaelt worden / ende dat in over sulcx hun geweer elck tot haer Capiteyns souden brengen / twelck go geschiede / ende zijn binnen drie of vier daghen daer naer betaelt gheworden.
Dat was het begin van de staatsgreep. Drie weken later werden Oldenbarnevelt, De Groot en hun medestanders gearresteerd. De eerste eindigde zoals bekend na een schijnproces op het schavot en De Groot werd gevangengezet in Loevestein. Leedenberch pleegde zelfmoord en werd postuum ter dood veroordeeld. Daarmee had het concept-Oldenbarnevelt afgedaan. Geen centraal (Hollands) gezag in Nederland, geen staatskerk, wel hervatting van de oorlog met Spanje en natuurlijk de nationale synode in Dordrecht. Dit had grote consequenties voor Rotterdam. In oktober kwam Prins Maurits in de stad, zette de remonstrantsgezinde bestuurderen af en vormde een nieuw stadsbestuur.
De vrome stam
Tal van remonstrantse predikanten werden gevangen gezet, andere verbannen. Grevinkhoven nam de wijk naar Antwerpen, waar opmerkelijk genoeg meer godsdienstvrijheid heerste dan in het noorden. De remonstranten, Rotterdam en andere remonstrantse steden werden overladen met hoon in talloze spotprenten en spotliederen, zoals dat waarmee dit artikel begon. In het volgende lied blijkt waar de sympathie van de overwinnaars ligt.
-
De Rotterdamsche Knechten
Die moeten ook al mee,
Die liever Eten als vechten
En krijgen alst is vree
...
Doen heeft men den edelen vroomen stam,
Gebracht al binnen Amsterdam...
Waarvan akte. Met de harde hand van Prins Maurits en Amsterdams geld is een eind gemaakt aan al die weerzinwekkende ideeën van tolerantie en godsdienstvrijheid. De oorlog met de Spanjaarden kon worden hervat, ook al snakten ze in Madrid naar vrede. De Schelde kon afgesloten blijven, zodat Antwerpen niet kon groeien. In de kolonieën konden rechtsgeldig de wapens worden gehanteerd. Het moeten hoogtijdagen zijn geweest, daar aan het IJ. Geen wonder dat er meteen te Utrecht een calvinistische dankdienst werd gehouden:
Ook voegen we hier vast het verhaal toe van dominee Johannes Uytenbogaert en Rotterdam:
Wie was, samengevat, Johannes Uytenbogaert?
Als aanvulling op de gebeurtenissen in en na 1618 is ook deze samenvatting van belang:
-
Pas toen de oudste halfbroer van Maurits, Prins Philips Willem van Oranje kinderloos in 1618 overleed, ontving Maurits de prestitieuze titel Prins van Oranje en mocht zich pas toen PRINS MAURITS noemen.
Pas als Prins van Oranje durfde Maurits op te treden tegen de Remonstranten c.q. koos Maurits er vrij plotseling voor om op een zondag te gaan kerken in de Kanonnengieterij van de Staten van Holland, de huidige Kloosterkerk. Naast de Kloosterkerk was het woonhuis van Johan van Oldenbarnevelt, demonstratief liep Maurits met zijn gevolg daar dus langs, we zouden dit nu een provocatie noemen...
Over de geloofsopvattingen van Maurits is, in tegenstelling tot alle na zijn dood opgestelde verheerlijkingsverhalen, o.a. van dominee Johannes Bogerman, de zeer kordate voorzitter van de Synode van Dordrecht, NIETS bekend. Een voorbeeld van een verheerlijkingsverhaal n.a.v. de moord op Willem van Oranje vind je HIER.
Het enige wat Maurits ooit heeft uitgesproken is de zin dat de Staat belangrijker was dan de Religie, een zin die niet vaak wordt geciteerd. Wel wordt vaak aangehaald, maar volgens velen is dit een in de 19e eeuw ontstane mythe dat Maurits zich afgevraagd zou hebben: "Is Predestinatie grauw of blauw?" Als bron voor deze uitspraak of deze: "Predestinatie, is die groen of blauw?” wordt meestal verwezen naar de van doopsgezind Rooms-Katholiek geworden Joost van den Vondel.
Johan van Oldenbarnevelt was, voor zover bekend, een veel geloviger man dan Maurits. Qua geloofsovertuiging was Johan van Oldenbarnevelt zelfs veel meer een Contra-Remonstrant dan een Remonstrant. Van Maurits wordt gezegd dat hij in zijn handelen meer leek op een Remonstrant dan een Contra-Remonstrant......
Zowel Johan van Oldenbarnevelt als Maurits, Johan van Oldenbarnevelt zelfs meer dan Maurits, daar is iedereen het over eens, waren in de eerste plaats Dienaren van de Staat, dus "politici", het ging hen meer om het landsbelang dan het religieuze aspect.
door Aad 'arcengel' Engelfriet, samensteller van dit verhaal: Voor meer vrijblijvende informatie Wilt U eerst meer weten over Aad Engelfriet: |
|---|
Nog meer weten over de invloed van de populaire protestants-christelijke geschiedschrijving in de 19e en 20e eeuw?
Populaire protestants-christelijke geschiedschrijving in de 19e en 20e eeuw
Redactie G.J. Schutte
ISBN 9 789087 040321
Van harte aanbevolen!
Maarten 't Hart over W.G. van der Hulst's boek Willem Wijchers:
Willem Wijchers over een dappere Alkmaarder jongen tijdens de Tachtigjarige Oorlog greep mij zo aan, dat ik nu nog als ik iemand ontmoet die rooms-katholiek is, onmiddellijk moet denken aan 'Schele Ebben', vooral als de rooms-katholiek loenst, wat merkwaardig vaak het geval is. Ja, Schele Ebben zal ik nooit vergeten; hij wierp ketters, vastgebonden in een met stenen verzwaarde jutezak, in een gracht vanuit de gevangenis.
Op onze site hebben we meer soortgelijke verhalen over "mythen" te maken met de Tachtig / 80-jarige Oorlog:
- De Inquisitie, ontdaan van mythen, want een Zwarte Legende
- Willem van Oranje, was hij katholiek of protestant
- Petrus Datheen, Willem van Oranje en de Calvinistische Republiek van Gent
- Unie van Utrecht 1579? Die Unie van Utrecht deugde niet, aldus Willem van Oranje
- Willem van Oranje en zijn verheerlijking na de moord op Willem van Oranje
- Over Calvinisme en tolerantie in de 16e en 17e eeuw in Rotterdam
En natuurlijk hebben we nog heel veel meer over Willem van Oranje:
| Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind Search Engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Willem van Oranje / de Zwijger en klik op ENTER |
|---|
Voor meer vrijblijvende informatie Wilt U eerst meer weten over Aad Engelfriet: |
|---|
