Sedert mijne terugkomst van Bangkok op 13 dezer, heb ik de navolgende informatien ontvangen, welke ik voor het Nederlandsch-Indisch Gouvernement van het hoogste belang acht.
  Mijn berigtgever is TONGKOE MOHAMAD ARIFFIN van Moko Moko op Sumatra, wien ik gedurende de laatste tien jaren bij verschillende gelegenheden zekeren bijstand verleend heb voor welke diensten hij, naar ik geloof, mij thans zijne dankbaarheid wil betoonen; zoodat ik geene redenen heb zijne mededeelingen in twijfel te trekken.
  Naar het schijnt hebben de Atjehsche gezanten gedurende hun verblijf alhier zich tot de consuls van Amerika en Italie gewend, voorzien van een' brief van den Sultan, geadresseerd zoowel aan den consul van Frankrijk als aan dien van Amerika en Italie, waarin hulp verzocht werd, ten einde Atjeh tegen de verdrukkingen der gehate Nederlanders te beschermen, terwijl tevens daarin het aanbod gedaan werd om met die respectieve mogendheden tractaten te sluiten.
  Mijn berigtgever is, zooals hij voorgeeft, door zijn huwelijk verwant met den Sultan van Atjeh, en was tegenwoordig bij het bezoek van de gezanten aan den Amerikaanschen en Italiaanschen consul.
  Den 26sten Januarij des avonds te 9 ure kwamen zij bij den Amerikaanschen consul, die het gezantschap met alle beleefdheid ontving en beloofde onmiddellijk aan admiraal JENKINS in China te zullen schrijven. Vóór hun vertrek werd den gezanten een brief voor den Sultan overhandigd, benevens concept van een tractaat, bestaande uit twaalf artikelen, hetwelk de Sultan van Atjeh verzocht werd te teekenen en daarna naar Singapore terug te zenden.
  Naar hetgeen ik verder vernam, waren de twee partijen overeengekomen dat een Amerikaansch oorlogschip binnen den tijd van ongeveer twee maanden Atjeh zoude bezoeken. De Amerikaansche Consul vroeg mijn' berigtgever uitdrukkelijk of hij mij kende, en beval hem, op zijn ontkennend antwoord, de stiptste geheimhouding aan.
  Den volgenden dag, 27 Januarij, des morgens 11 uur, maakten zij hunne opwachting bij den Italiaanschen Consul, die zijne sympathie voor den Sultan te kennen gaf, en zich bereid verklaarde zijn Gouvernement de noodige mededeelingen te doen, zoodra hij in bezit was van een' specialen brief van den Sultan voor Z. M. den Koning van Italie.
  Intusschen bevindt zich hier ter plaatse kapitein RACCHIA, de diplomatieke agent van Italie in 't Oosten, die met mij per zelfde gelegenheid van Siam terugkeerde.
  Hij deelde mij mede met de Fransche mailboot naar Japan te zullen gaan, doch sedert schijnt hij van voornemen veranderd. Dagelijks worden hier twee Italiaansche oorlogschepen verwacht, welke volgens kapitein RACCHIA'S mededeeling de noord-oostkust van Borneo zouden bezoeken, om te trachten eene concessie voor grondgebied in de nabijheid van Maludubaai te verkrijgen; thans echter zoude de bestemming dier schepen kunnen veranderd worden, en kapitein RACCHIA het plan vormen daarmede naar Atjeh te gaan, daar het Italiaansch Gouvernement een pied à terre " in deze gewesten zoekt, en Poeloe-Way welligt aan het doel zoude beantwoorden.
   Ingesloten bied ik U Hoogedel Gestr. afschriften der telegrammen, aan , welke ik Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal omtrent dit belangrijk onderwerp heb doen toekomen. Den resident van Riouw heb ik de noodige inlichtingen gegeven en TONGKOE MOHAMAD ARIFFIN opgezonden om Z. Hoogedel Gestr. van alle bijzonderheden betreffende deze intrigues deelgenoot te maken. Tevens voeg ik hierbij een' door TONGKOE MOHAMAD ARIFFIN aan mij gerigten brief, welks inhoud het hierin verhandelde gedeeltelijk zal bevestigen.
  De stoomer Patty, gezagvoerder ROURA, arriveerde alhier dan 10den dezer van Rangoon, en zal morgen de reis retour via Penang aanvaarden. Deze gezagvoerder ROURA is dezelfde persoon die in de Atjehsche intrigues gemengd is. Naar men mij heeft medegedeeld, hebben de gezanten zich niet bij het Fransche of Duitsche consulaat vervoegd.
  Het Duitsche oorlogschip Nymphe is in onze haven, wachtende naar men zegt op brieven enz. van China.

den Sultan van Atjeh.

Vervolgens breng ik ter kennis van Uwe Hoogheid :

dat het bij herhaling gebleken is, dat de bestuurders van Atjeh de ernstige voornemens en welwillende bedoelingen miskend hebben, door het Nederlandsch Gouvernement betoond, om de onderlinge vijandelijkheden, welke zeer ten nadeele der algemeene belangen van handel en scheepvaart strekken, in de aan gemeld rijk onderhoorige staatjes te keeren en eene goed geregelde verstandhouding tot dat Gouvernement in 't leven te roepen, en dat zij de deswege gedane dringende vertoogen hebben in den wind geslagen;
dat zij onlangs met vijandige bedoelingen te Singapore de tusschenkomst van agenten van buitenlandsche mogendheden tegen het Nederlandsch Gouvernement hebben ingeroepen, bij monde van dezelfde gezanten, die onder het masker van vriendschap en goede trouw naar Riouw waren afgevaardigd om aan den resident van dat gewest, van wien zij bescherming ondervonden, uitstel te vragen van de politieke zending, bedoeld bij het Gouvernements-besluit van 31 Augustus 1872 , aan Uwe Hoogheid mede gedeeld bij schrijven van den Gouverneur van Sumatra's Westkust en met een oorlogschip overgebragt door den controleur jhr. KRAYENHOFF ;
dat de bestuurders van Atjeh door die handelingen artikel één de op 30 Maart 1857 met dat rijk gesloten overeenkomst van vrede, vriendschap en handel hebben geschonden, en ik thans gekomen ben om deswege namens de Regering van Nederlandsch Indie de vereischte schriftelijke opheldering te vragen, - tot het geven waarvan ik den bestuurders van Atjeh een termijn stel van vier en twintig uren ; mij voorbehoudende om, voort na ontvangst dier opheldering, aan de bestuurders van Atjeh te doen kennen, hoedanig naar mijne meening tot eene gewenschte verhouding tusschen het Gouvernement van Nederlandsch - Indie en Atjeh kan worden geraakt, om vervolgens dienaangaande de vereischte besprekingen te openen.

Geschreven aan boord van Zr. Ms, stoomschip Citadel van Antwerpen, den 22sten Maart 1873.

Wijders deel ik mijn vriend mede, dat ik den brief, door SIDI TAHIL overgebragt, met eerbied heb ontvangen, en na dien te hebben geopend, den inhoud er van goed begrepen heb. Daarin toch staat vermeld, dat mijn vriend binnen vier entwintig uren antwoord van mij verlangt. Thans is het mij aangenaam mijn vriend te doen weten, dat ik mijn dienaar PANGLIMA TIBANG MOHAMAD en de hoeloebalangs die voor den resident van Riouw zijn verschenen, namelijk : TOEKOE NJA MOHAMAD, gemagtigde van TOEKOE KALI MALIKOEL ADIL, TOEKOE NACHODA MOHAMAD SAID, gemagtigde van TOEKOE NANTA SETIA, TOEKOE AKOEB, gemagtigde van TOEKOE NEK RADJA MOEDA SETIA,en TOEKOE NJAH AGAM, gemagtigde van PANGLIMA MESJID RADJA, - met een brief naar genoemden resident heb gezonden, om van hem een uitstel van zes maanden (voor de volbrenging der hem opgedragen zending naar Atjeh) te vragen. Na aldaar te Riouw gedurende acht en veertig dagen op antwoord te hebben gewacht, deelde de resident (den gezanten) mede dat het Gouvernement mijn brief ontvangen had, terwijl hij, resident, Zr. Ms. stoomschip Marnix naar mij toezond. Aldus was de verklaring der vijf genoemde personen. Waarom komt nu het Gouvernement voor dat de (toegestane) termijn van zes maanden verstreken is, en wat is wel onze schuld ? Het Gouvernement gelieve mij zulks mede te deelen, opdat ik het wete. Voorts maakt mijn vriend de opmerking, dat mijne onderdanen gewapend langs het strand loopen. De reden hiervan is, dat het schip, waarop mijn vriend zich bevindt, zeer digt aan den wal geankerd ligt, en het volk, zoodanig schip nog niet gezien hebbende, nieuwsgierig is het (meer van nabij) te bekijken. Ook is de plaats waar dat schip geankerd ligt geen gewone ankerplaats. Mijn vriend, die een beter oordeel omtrent zaken heeft, gelieve zulks niet kwalijk te nemen, en mij morgen antwoord te geven.

Ten slotte doe ik opmerken, dat ik het Nederlandsch-Indisch Gouvernement van den wal met een saluut van een en twintig schoten heb begroet, terwijl ik van de zijde van mijn vriend geen contra-saluut heb vernomen.

Geschreven den 25sten Moecharam 1290. (25 Maart 1873.)

dem Gouvernements-commissaris.

aan den Sultan van Atjeh

Ik ontvang zoo even een schrijven zonder dagteekening vau Uwe Hoogheid, bevattende de mededeeling :