Een bijdrage van Jouke Post
Uitgebreid onderzoek in o.a. het Gemeentearchief van Rotterdam, het archief van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en diverse andere bronnen, heeft geleid tot de volgende informatie over de klok van de Waalse Kerk te Rotterdam:Oude Waalsche of Fransche kerk op de Hoogstraat
De klok heeft gehangen in de toren van de in 1922 gesloopte Fransche of Waalse kerk aan de Hoogstraat, hoek Roodezand, te Rotterdam. Vlgns. Van Reyn heeft er een luid en een slagklok gehangen. Onze klok is een luidklok.
De toren was in bezit van de Stad i.v.m. alarmering bij dreigend onraad en brand.
De Gemeente Rotterdam heeft hem dan ook steeds gebruikt en onderhouden.
De oude Waalsche kerk heeft in hoofdzaak gediend voor verschillende kerkelijke gemeenten:
- de Remonstranten
- de Contra-Remonstranten
- de Walen
- de Merchant Adventurers
In het contract dat de Stad Rotterdam met de Fellowship van de Merchant Adventurers heeft gesloten, staat in artikel 7 dat een kerkgebouw bij de transfer zou zijn inbegrepen welcke kercke vergroot, geappropieert ende gehouden sal worden in behoorlijcke reparatie zonder cost voor de voorn. Societeyt.
De Merchant Adventurers was een organisatie van machtige lakenhandelaren en fabrikanten. Met geld en mooie beloften heeft het Rotterdamse stadsbestuurdeze organisatie overgehaald om Middelburg (anderen zeggen Delft) te verlaten en zich in Rotterdam te vestigen.
Door het decreet van Lodewijk Napoleon d.d. 5 december 1809, is de kerk op Januari 1810 in het bezit gekomen van de Waalsche Protestanten. Mede hierdoor lijkt het onwaarschijnlijk dat de Waalse Gemeente de opdracht heeft gegeven tot het gieten van de klok, aangezien zij in het gietjaar niet de eigenaar was van de toren of de kerk.
Klok en geschutgieter Kylianus Weghewaert uit Kampen
De opdracht tot het gieten van de klok kan door het dagelijks bestuur van burgemeesters der stad zijn gegeven. Geen archiefgegevens van bewaard.
In 1636 moet de geschutgieter Kylianus Weghewaert uit Kampen in Rotterdam geweest zijn. Hij heeft de gietopdracht vrijwel zeker hier ter plekke uitgevoerd.
Randschrift in Latijnse Kapitalen van 23 mm hoog:
Kylianus Wegewart me fecit a campis anno 1636, diameter 62 cm, gewicht 166 kg.
Boven en onder het randschrift een rondgaande parelrand en een golvend rondboogmotief met op de punten gestileerde Franse lelies, hoogte ca 25 mm.
Weghewaert is overleden op 04-12-1640 en begraven in de Bovenkerk te Kampen.
Onze klok is de meest zuidelijk gegoten klok van zijn hand, nog bekend na de oorlog.
In verband met beschadiging door het luiden is de stand van de klepelhouder ooit anders bevestigd op de klok. Eerst met drie ijzeren bouten, die later door bronzen bouten zijn vervangen, omdat de ijzeren bouten roestten en de houder dreigde te scheuren.
Klokkenvordering
23 juli 1942, Verordeningsblad nr. 79:
Met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 1942 is er een verplichting tot aangifte en verbeurdverklaring van alle metalen voorwerpen. Dit is de zo genaamde Metaalverordening.
In november 1942 werd onder supervisie van een Arbeidsstab onder leiding van ir. R.A.Th. Brosse en ingesteld door het Sonderreferat Metallmobilisierung van de Rustungsinspektion, een begin gemaakt met het weghalen van ruim een kwart miljoen kilo klokken uit Nederlandse torens.
Klokken-Peter kreeg de opdracht. Dit was de bijnaam van Meulenberg.
Op de Meulenberglijst staat de klok vermeld onder oorlogsregistratienummer 11-B-151. 11 staat voor provincie, B geeft de historische waarde aan en 151 is het volgnummer. Het adres van de Waalse Kerk was toen Baan 133.
Op de monumentenlijst der Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, deel 3, provincie Zuid Holland, Utrecht 1915, pag. 323 staat de klok vermeld als P klok en dus diende de klok te worden gepruft.
Officieel zouden de klokken in Duitsland worden gepruft door Duitse deskundigen. Werkelijk waardevolle klokken zouden dan terugkeren naar Nederland. Uiteindelijk is besloten de keuring door Nederlandse deskundigen te laten doen.
Dit is gebeurd door Nederlandse deskundigen als de klankdeskundige dr. W.van der Elst uit Utrecht en de kunsthistoricus dr. C.C.W.J. Hijszeler uit Enschede.
Het is waarschijnlijk dat de Technisch Physische Dienst van de Technische Hogeschool Delft een klankanalyse van de klok heeft gemaakt.
De klok is verwijderd, vervoerd naar de tijdelijke opslagplaats Rotterdam, loods Holland, Lloydkade, daarna opgeslagen in de centrale opslagplaats Spijk, bij Gorinchem en vandaar in februari 1945 getransporteerd per binnenschip.
Het einddoel was de smeltovens van de Norddeutsche Affinerie in Hamburg of van de Zinnwerke Wilhelmsburg. De geallieerden hebben beiden in 1943 en 1944 zodanig gebombardeerd dat werken bijna onmogelijk was.
J.W. Janzen, adjunct-inspecteur van de Inspectie Kunstbescherming en fel tegenstander van de klokkenroof, had de ondergrondse ingelicht over het klokkentransport. De R.A.F had stellig ingegrepen.
Er is langs allerlei formele kanalen getracht om zoveel mogelijk klokken voor Nederland te behouden, maar door de ontwikkelingen op het oorlogsfront namen de Duitsers steeds meer klokken in beslag, voor het metaal, maar ook om luidfunctie in de kustdorpen en steden te verstoren.
De klok van de Waalse Kerk Rotterdam kon gelukkig worden achterhaald.
Hij was opgeslagen op de Wilhelminakade in Groningen. De Duitsers hebben opdracht gegeven de klokken zo snel mogelijk weer in te laden en verder te vervoeren.
Het transport is ter plekke onmogelijk gemaakt, mogelijk door sabotage van de laadkraan. Op 18 april 1945 werkte de kraan pas weer.
Vandaar is de klok op 15 oktober 1945 ter reparatie vervoerd naar de klokgieterij Van Bergen te Heiligerlee.
Het archief van de klokgieterij Van Bergen uit Heiligerlee, ligt in het Gronings archief, maar is nog niet ter inzage.
Om een indruk te geven hoe verdeeld werd gedacht over de klokkenvordering hieronder een citaat:
-
Mijnheer, ik verwonder mij zeer, dat gij niet vrijwillig gekomen zijt om den Duitschen
soldaat dit koper aan te bieden, opdat hij het bolsjewisme van uw grenzen zal afhouden!
Aldus sprak Seyss Inquart, de rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied, op 10 oktober 1942 tijdens een rede tot al degenen die zouden protesteren tegen de vordering van kerkklokken ten behoeve van de Duitse oorlogsindustrie.
Waalse Kerk aan Boschhoek. Baan en Schiedamse Vest
In de huidige Waalse Kerk is de klok opgehangen bij de bouw in 1922.
Er was een luidfunctie voor hoogtijdagen en kerkgang. Het luiden is indertijd, in overleg met de kerkmeester Dhr. Tijssens, gestaakt vanwege scheurvorming in de torenmuren. Rond 2000 is gebleken dat de reden van de scheurvorming niets te maken heeft gehad met de luidfunctie.
Het slagmechaniek heeft nog lange tijd de hele en de halve uren aangegeven. Delen van de luidinstallatie liggen op de torenzolder.
De datum van het verwijderen van de klok uit de Waalse Kerk en de datum van het terughangen zijn nog niet bekend.
Krantenarchieven boden geen informatie.
met de verlichtings-ornamenten van Gispen
de kroonluchters uit 1924 zijn gemaakt van smeedijzer, koper en matglas
met de elektrische kachel van Gispen
1924 smeedijzer en koper
met de schuifbare hanglamp voor de predikantenkamer,
ook van Gispen
