bewust niet gehad over Koning Cetswayo van de Zoeloes die in 1879 bij Isandhlwana de Britten tot bijna de laatste man versloeg. In de UK hebben ze het er nog steeds over....
Koning Cetswayo
Koning Cetswayo in Londen
Om toch maar even met Nederland te beginnen, wat citaten uit verschillende verhalen van Aad over Nederlands-Indië:
- Over de pacifikatie van Lombok en de schatten van Lombok
- De pacificatie van Bali door Nederland
- Atjeh, de bloedige verovering door Nederland
De Balische vorsten kregen het (terechte) vermoeden dat, na betaling van de opgelegde schatting, de Nederlanders wel eens niet zouden kunnen vertrekken en dat op zijn minst nieuwe eisen zouden worden gesteld. Langzamerhand brak het besef door dat het Sasakse verzoek om hulp alleen maar had gediend als aanleiding voor Batavia om eindelijk heel Lombok te 'pacificeren', ook zij wisten natuurlijk wat er in Atjeh gaande was. Men besloot zich tot het uiterste te verzetten........
En dus gebeurde het dat plotseling op een nacht de Nederlandse troepen, zonder waarschuwing vooraf, werden aangevallen : er vielen bijna 100 doden (w.o. de Generaal van Ham) en ruim 250 gewonden : de grootste nederlaag die de Nederlandse koloniale troepen tot nu toe in de 19e eeuw hadden geleden. Ook de reeds verkregen oorlogsschatting waren de Nederlanders weer kwijt.
De publieke opinie in Nederland en op Java schreeuwde om wraak : Pieter Brooshooft, de hoofdredacteur van een op Java verschijnenende krant, noemde het gebeurde meteen Over het waarom de Nederlanders daar waren : de verovering ( 'pacifikatie' ) van Lombok (want daar ging het uiteindelijk om ! ), daarover werd natuurlijk niet gesproken. Ook de precieze aanleiding van de nederlaag werd niet nader in de pers toegelicht, de one-liner van Brooshooft was genoeg. De propagande machine kwam op volle toeren.
In 1934 werd al door een Nederlandse militair, die erbij was geweest, gemeld dat het militair gezien helemaal geen verraad was geweest, maar een 'volkomen geoorloofde oorlogshandeling'. Maar de propaganda machine had zijn werk al gedaan...
"Het verraad van Lombok" werd ervaren als een nationale ramp en de emoties liepen hoog op.
We zijn de vrede moe,
En schieten met kruid en lood,
die Balinezen dood.
M.b.v. vers aangevoerde troepen werd Lombok, met meer dan grof geweld, gepacificeerd, want kostte wat het kost, het Het verraad van Lombok moest worden gebroken.
De verwoestingen waren enorm : eerst werd alles tussen Ampenan en Mataram door de artillerie kapot geschoten en vervolgens werd dat wat er nog overbleef, nagenoeg met de grond gelijk gemaakt. Van zowel Ampenan als Mataram, bleef nauwelijks iets over. De verwoestingen waren zo grondig dat sommigen in de pers zich afvroegen
Ook op Lombok werden de slachtoffers onder de bevolking nauwelijks geteld, want "het verzet moest worden gebroken".
Toch werd er nog geaarzeld om Cakranegara, waar de radja woonde, aan te vallen. Men wachtte totdat er bijna 10.000 man waren : alles tussen Mataram en Cakranegara werd omgehakt c.q. afgebroken : de artillerie wilde een vrij schootsveld hebben. De radja stuurde een smeekbrief, daarop werd, op direkt bevel van GG van der Wijck, door Generaal Vetter geantwoord met granaten. De radja betoogde dat hij niets wist van de nachtelijke aanval op de Nederlanders, hij had toch niet voor niets al zoveel geld betaald ? Het mocht allemaal niet baten.
Cakranegara werd massaal bestormd en veroverd, de radja wist te ontvluchten en gaf zich later over en werd verbannen naar Batavia.
De laatst overgebleven vorsten pleegden zelfmoord via een Perang Poepoetan : mannen, vrouwen en kinderen stortten zich in witte kleren op de verbaasd toekijkende en kontinu schietende Nederlanders. Een van de vele Poepoetans tijdens de pacificaties in de 19e eeuw :
In juni 1895 werden, tijdens een grote manifestatie op het Malieveld in Den Haag, door koningin Emma en prinses Wilhelmina medailles van verdienste uitgereikt aan de "Helden van Lombok".
Rond 1850: De Balinese vorstendommen trokken zich niets aan van het Nederlandse koloniale bestuur op Java en voerden dus ook hun eigen buitenlands beleid. En dit laatste begon de Nederlanders te irriteren., vooral toen bijv. een Balinese vorst het had gewaagd te spuwen op een Nederlands wapenschild.
In 1906: In tegenstelling tot Atjeh hadden de vorsten van Bali zich, vanuit Singapore, nauwelijks laten voorzien van Westerse wapens. Ze hadden er gewoon geen belangstelling voor en vertrouwden op hun eigen wapens, speren. De speciale gezant kreeg dan ook als antwoord " Wij zullen u terug betalen met de punt van onze lansen" , zo overtuigd waren de Balinesen van hun eigen kracht en moed. Bewonderenswaardig, maar helaas natuurlijk niet meer geheel bij de tijd.
Troepen o.l.v. Generaal-Majoor Rost van Tonningen (een nog steeds bekende naam uit WOII) werden overgebracht vanuit Java. Een snelle overwinning bleef echter uit. Ondanks alle moderne wapens duurde het dertig dagen voordat Den Pasar was veroverd. Den Pasar was de zetel van de vorst van Kloengkoeng die het antwoord had gegeven " Wij zullen u terug betalen met de punt van onze lansen".
De vorst van Kloenkoeng, I Dewa Agoeng Djambe, had zijn familie en al zijn onderdanen (mannen en vrouwen) opgeroepen tot de Perang Poepoetan : de strijd tot de laatste man. Net als op Atjeh stortten vrouwen met kinderen op de arm of baby's op de rug, gewapend met speren of krissen, zich tot verbijstering van de Nederlandse officieren (w.o. de toenmalige luitenant Colijn) , op de aanvallende koloniale troepen. Met als resultaat een bloedbad en natuurlijk moest ook nog even de puri verwoest worden......
Er kwamen ca 3500 mensen bij om :
De Nederlandse troepen, in slagorde marcherend over de lange, aan twee zijden door muren ingesloten weg naar het koninklijke paleis, waren niet verbaasd toen ze de stad klaarblijkelijk verlaten aantroffen, met vlammen en een rookpluim boven de puri. Beangstigend was wel het wilde tromgeroffel dat vanachter de paleismuren te horen was. Toen ze naderbij kwamen zagen ze een vreemde, stille processie uit de hoofdpoort van de puri, komen. De stoet werd aangevoerd door de raja zelf, gezeten in witte crematiekleding maar met schitterende sieraden en gewapend met een prachtige kris. De raja werd gevolgd door zijn hoffunctionarissen, de paleiswacht, de priesters, zijn vrouwen, zijn kinderen en zijn gevolg, ook in het wit, met bloemen in hun haar en velen van hen bijna net zo rijk uitgedost en bewapend als de raja zelf.
Op honderd passen van de verbaasde Nederlanders liet de raja zijn dragers halthouden, stapte uit zijn draagstoel en gaf het teken, waarna de afgrijselijke ceremonie begon. Een priester stootte zijn dolk in de borst van de raja en anderen in het gezelschap wierpen zich in hun eigen dolk of staken elkaar dood. De Nederlandse troepen, in actie gekomen na een toevallig geweerschot, beantwoordden een aanval met lansen en speren door de oprukkende menigte met geweren en zelfs artillerievuur te bestoken.Sommige van de vrouwen wierpen de soldaten spottend juwelen en gouden munten toe, en naarmate er meer mensen door de paleispoort naar buiten stroomden, hoopte de berg lijken zich steeds verder op. Al spoedig ontrolde zich naast dit verschrikkelijke bloedbad het schouwspel van soldaten die de lijken van hun kostbaarheden beroofden en vervolgens de paleisruimte begonnen te plunderen.
Er volgden zelfs meerdere Perang Poepoetans:
De slachtoffers op de grond in witte kleding aangestaard door KNIL soldaten linksachter
Van de negen oude vorstenhuizen bleven er uiteindelijk slechts drie over : bijna allen t.g.v. een Perang Poepoetan. Het oude Bali was definitief vernietigd !
Mocht je nu denken, ja dat weten we nu pas allemaal : niets is minder waar. Bij het debat over de Indische begroting in 1907 besprak het SDAP 2e Kamerlid van Kol al een Perang Poepoetan op Bali :
"Achter hem de knetterende vlammen van zijn poerie : de vorst nadert, terwijl om hem heen zijn strijders sneuvelen, tot op 20 meter onze troepen, zonder door een van de duizenden kogels te zijn geraakt. Nu drukt hij, in het zicht van zijn belagers zich in zijn volle lengte oprichtend, zichzelf een kris in het hart. Een paar honderd vrouwen krissen zich rond zijn lijk, de dood verkiezend boven het vallen in de handen van hun belagers. Nieuwe drommen mensen stormen aan, aangevoerd door de 10-jarige zoon van de vorst. Allen sneuvelden. Welk treurig tafereel is daardoor in de Nederlandse geschiedenisboeken op te nemen. Onze soldaten deden bij deze overwinning geen enkele juichkreet horen. Daarom wil ik deze vorst vanuit het Nederlandse parlement mijn tol van eerbied niet onthouden voor de fierheid van karakter, die hij heeft getoond en voor de heldendood die hij is gestorven. Een heilige plicht blijft op ons rusten om vergeving te vinden voor die vreselijke feiten die ik zou willen wegwissen uit onze historie
En de 2e Kamer ging vervolgens over tot de orde van de dag en in de geschiedenisboeken kwam het zeker niet.............
Ook een stuk onbekende Nederlandse Geschiedenis, althans voor de meesten, met verbazing wordt meestal Aad's verhaal over het Wilhelmus uit 1904 aangehoord en waarom Aad nooit meezingt, gelet op de vele doden en gewonden......
|
Ziet gij dien heldenstoet? Zij schoten op de vrouwen En drenkten 't land met bloed. De kwasten der banieren zijn darmen van een kind. Licht dat ge aan hun rapieren, nog vrouwenharen vindt. |
De Atjehse agressie oorlog. |
Nederlanders die in de jaren 1920 door Groot-Atjeh reisden meldden dat het gebied zoo'n desolate indruk maakte......
Uiteraard, want Groot-Atjeh, in de vallei van de Atjeh-rivier had driekwart van zijn bevolking verloren: gesneuveld of gevlucht.
In de 'onderhoorigheden' had vaak een kwart van de inwoners het leven gelaten. ledere streek had zijn helden en zijn martelaren, iedere familie haar omgekomen geliefden en dierbaren, iedere Atjeher zijn bittere herinneringen.
Hoe kon hij vergeten? Hij kreeg geen kans om te vergeten, want de gehate Nederlanders dwongen hem ook nog eens belasting te betalen, ongeveer een gulden per jaar, en 24 dagen per jaar 'herendienst' te verrichten.
Veel Atjehers waren naar Maleisië gevlucht om onder die druk en vernedering uit te komen. In Atjeh was nooit belasting geheven, behalve op import en export en in incidentele gevallen. Later stonden de Nederlanders toe de herendienst af te kopen a raison van drie gulden per jaar. De meeste Atjehers konden zo'n groot bedrag niet opbrengen en waren ieder jaar weer gedwongen zich 24 dagen lang als een slaaf in het zweet te werken voor de Nederlandse overheersers.
En het begon allemaal met het verzoek van de sultan van Atjeh die rond 26 maart 1873 reageert met : "maak ik mijn vriend mijn wensch kenbaar, dat hij mijn land niet verwoeste" De sultan kent de Nederlanders maar al te goed en helaas voor hem, het land zal eerst moeten worden verwoest, erna kan pas met het bijbrengen van de Westerse beschaving worden begonnen : gegarandeerd heeft de sultan de Max Havelaar goed gelezen !
Direkt na de landing op het strand door de Nederlanders werden ze al aangevallen door zeer goed bewapende fanatieke, vaak in het wit geklede, Atjehse krijgers. Door de heftige tegenstand verliep de opmars naar de dalam van de sultan zeer traag, dit was men niet gewend....Meestal waren de Nederlanders beter georganiseerd dan hun tegenstanders, maar nu was het andersom. Zelfs de oorlogsschepen voor de kust werden beschoten.
Op 11 april 1873 dachten de Nederlanders de dalam bereikt te hebben, het bleek een moskee te zijn.
De aanval op de Moskee
Na de ontruiming namen de Atjehers weer bezit van de moskee en de Nederlanders griezelden van het krijgsgehuil dat erna opstak vanuit de moskee, dit hadden ze nog nooit meegemaakt...
De eerste expeditie loopt dus voor de Nederlanders uit op een volledige mislukking, hals over kop moeten zij op hun schepen terugtrekken en terug naar Batavia.
De Nederlanders worden teruggeslagen
En prompt verschijnt dan natuurlijk een brochure getiteld:
De mislukte tocht naar Atjeh
Aan wien de schuld
I.p.v. Zoeloes kun je het onderstaande verhaal ook lezen als Atjehers, aldus Aad, volkomen analoog....
Zoo'n tien (?) jaar geleden werd door de BBC een prachtige serie uitgezonden over Koning Shaka:
Koning Shaka van het nieuwe Zoeloerijk
Toen Emile Ratelband opdook, moest Aad weer meteen aan Koning Shaka denken....
Shaka kwam in 1816 aan de macht, hij deed iets wat ook in Europa net was ingevoerd door Napoleon, Shaka voerde de dienstplicht in, vanaf 14 jaar. Uiteraard werd er niet konstant gevochten, maar de jaargangen bleven wel bij elkaar om bijvoorbeeld het vee te verzorgen.Toen Shaka begon was er een leger van ca 500 man. Binnen een paar maanden tijd veranderde Shaka dus niet alleen de organisatie maar ook de tactiek.
Net als ooit Maurits dat als een van de eersten had ingevoerd, deelde Shaka zijn leger in groepen in die in de vorm van carrées konden aanvallen. En, en dat zouden o.m. de Britten merken, er werd aangevallen niet alleen frontaal maar ook vanuit een omsingeling via de flanken, de zogenaamde Koehoorn aanval genoemd.
Een derde van Shaka's leger trok altijd vanuit de linkerflank op, een derde vanuit de rechterflank en een derde, maar wel de kleinste groep, vanuit het centrum. Het centrum wachtte met aanvallen tot de flanken vanuit de zijkanten kwamen aanrennen.
Een voor Afrika unieke taktiek, vooral ook omdat Shaka ook een uniforme bewapening invoerde, de assegaai.
De discipline van Shaka's leger werd streng gehandhaafd, zijn soldaten mochten niet getrouwd zijn en voor een veldslag werden rituele dansen uitgevoerd en werd gezamenlijk gegeten. Na de maaltijd kreeg iedereen een braakmiddel en werd, weer gezamenlijk, overgegeven in een heilige put van 2 bij 2 meter. Deze kostkuil, nkatha yesiwe, was een nationale schrijn.
Van 1818 tot 1828 voerde Shaka een meedogenloze oorlog tegen buren die zich niet vrijwillig wilden onderwerpen, hele landstreken waren door Shaka's troepen letterlijk en figuurlijk ontvolkt en net in deze periode begon de Grote Trek van de Boeren...
In 1828 werd Shaka vermoord door zijn broers, Dingaan en Mhangaan. Broer(dermoordenaar) Dingaan volgde hem op.
In 1838 werd voor het eerst onderhandeld tussen Dingaan en de Boerenleider Piet Retief, met succes. Ter verhoging van de feestvreugde werd een verzoeningsmaaltijd in de kraal van Dingaan georganiseerd. Tijdens de onvermijdelijke Zoeloe krijgsdansen riep Dingaan ineens : Doodt aan de Tovenaars....
Het liep uit op een bloedbad onder de aanwezige Boeren die natuurlijk gewroken moest worden.
Op 16 december 1838 werd het Verraad van Dingaan gewroken die de geschiedenis is ingegaan als de Grote Slag bij Bloedrivier, een duidelijker omschrijving kun je iets niet geven. Alhoewel, een Boeren dominee omschreef de Grote Slag bij Bloedrivier als:
De Kaffers lagen op de grond als pompoenen op een rijke bodem die een grote oogst heeft voortgebracht.
Een jaar later werd Dingaan door de Boeren afgezet en in zijn plaats werd door de Boeren zijn halfbroer Mpande tot Koning der Zoeloes uitgeroepen. Mpande voelde zich terecht ook bedreigd door Dingaan en had de hulp ingeroepen van de Boeren....Als schatting werd door de Boeren wel de helft van het grondgebied van Dingaan geannexeerd, voor wat hoort wat tenslotte.
En deze Mpanda kreeg een zoon Cetswayo (die leefde van 1827 - 1884), die in 1879 de Britten zou verslaan bij Isandhlwana.
In 1856 ontbrandde al een interne opvolgingsoorlog in Zoeloeland die uiteindelijk overtuigend werd gewonnen door Cetswayo, die zijn sporen op het slagveld al had verdiend natuurlijk.
Tot ieders verbazing overleed in 1872 Mpanda t.g.v. een natuurlijke, dus vreedzame dood en werd in augustus 1873 Cetswayo met goedkeuring en in aanwezigheid van Britten en Boeren uitgeroepen tot Koning der Zoeloes.
Op de onderstaande kaart de verdeling van Zuid-Afrika tijdens de Kroning van Cetswayo:
inderdaad op een te strategische plek....
Een van de aanwezige Britten tijdens de kroning van Cetswayo was
de man die uiteindelijk de oorlog zou verklaren aan Cetswayo.
En nu volgt weer een analoog verhaal als bij Atjeh :
Gouverneur-Generaal Loudon verklaarde geheel op eigen houtje de oorlog aan Atjeh, niet echt van harte gesteund door de Minister van Kolonien Fransen van de Putte, laat staan door de rest van de Nederlandse regering:
verklaarde geheel op eigen houtje de oorlog aan Atjeh
Fransen van de Putte
Shepstone, zoon van een zendeling, was Secretary for Native Affairs en sprak vloeiend allerlei inheemse talen. Volgens sommigen vereenzelfdigde hij zich zelfs te veel met de Natives, a curious, silent man, who had acquired many of the characteristics of the natives amongs whom he lived. An Africander Talleyrand, shrewd, observant, silent, self-contained, immobile. Shepstone geloofde niet dat de blanke kolonisten het goede voor hadden met o.m de Zoeloes, van wie hij hoopte dat ze ooit vanzelf tot het Christendom zouden overgaan als de blanke Christenen maar het goede morele voorbeeld gaven.
Na een aantal jaren kwam Shepstone met het idee dat het beter voor de Zoeloes zou zijn als zij rechtstreeks onder bestuur van Londen zouden komen, ter bescherming tegen de blanke kolonisten..... en ter bevordering van de vrede.
Op de achtergrond speelde het idee van het Canadese Federatie model mee, dat met succes in 1867 tot stand was gekomen. Waarom zou het niet mogelijk zijn om alle gebieden in Zuidelijk Afrika toe te laten treden tot een Federatief Zuid-Afrika, samengesteld uit o.m. de Britse Kaapkolonie, de Boeren Republieken en de Native Countries, w.o. Zoeloeland en dat alles natuurlijk, net als in Canada, met Queen Victoria aan het hoofd.
Op 12 april 1877 werd Transvaal vast geannexeerd, meer hierover kun je lezen in ons verhaal
En tussen Transvaal en Natal lag dat kleine gele vlekje.... en toen koos Shepstone langzamerhand meer de kant van het British Empire dan zijn taak als Secretary for Native Affairs. Het begon ermee dat Shepstone er bij zijn vriend (!) Cetswayo op aandrong om zijn soldaten om te scholen naar vreedzame arbeiders. En toen was het Cetswayo die inzag dat een oorlog onvermijdelijk werd.
Shepstone, gesteund door de nieuwe gouverneur Sir Bartle Frere begon met de voorbereidingen van het organiseren van een legermacht.
Cetswayo reageerde met een brief waarin hij stelde dat hij noch de intentie noch de wens had met de Britten te strijden. Hij zette zijn leger alleen in tegen indringers, Boeren, Britten, Zendelingen etc.
In november 1878 kwam een spoedbrief binnen uit Londen, van de PM Disraeli, gevolgd door een spoedtelegram van het Ministerie van Kolonien waarin een oorlog tegen Cetswayo nadrukkelijk werd verboden....
Koning Cetswayo
De aanleiding was een weg die door de Britten werd aangelegd dwars door Zoeloeland. De arbeiders werden natuurlijk verjaagd en de Britse Ingenieur werd naakt de Zoeloe grens overgezet, de ultieme belediging voor The British Empire.
Net als in Atjeh werd een ultimatum gestuurd waarvan de uitslag van te voren al vaststond.... onderhandelingen op een plaats die later Ultimatum Tree zouden worden genoemd, liepen uiteraard op niets uit. Hetzelfde ultimatum bereikte Londen enkele dagen voordat het afliep en dus kon Londen niet meer ingrijpen.
Cetswayo schreef nog aan Shepstone dat hij nog steeds nadrukkelijk verklaart geen oorlog te zullen beginnen tenzij hij zou worden aangevallen en dat was nu juist wat gebeurde....
Terwijl in Londen nog koortsachtig werd overlegd, was het Bloedbad van Isandhlwana, zoals de Britten dat gingen noemen, al achter de rug, Londen liep dus achter de bloedige feiten aan.
Op 11 januari 1879 trok een Britse kolonne van bijna 5000 man Cetswayo's koninkrijk binnen en versloegen na een paar dagen al de eerste aanval van een acheraf toevallig voorbijkomend Zoeloe regiment en dat gaf zoveel moed dat alle veiligheidsvoorzorgsmaatregelen overboord werden gezet. O.m. niemand minder dan Kruger, dus echt geen vriend van de Britten, had er ten sterkste op aangedrongen om bij elkaar te blijven, zich bij pauzes meteen te omringen met wagens en daarom heen greppels te graven, een zogenaamde Verdedigingslager, een, zouden de Britten later achterkomen, specialiteit van de Boeren.
Om een lang verhaal kort te maken, de leger kolonne splitste zich in drieen en een van die 3 groepen bij Isandhlwana werd door Cetswayo aangevallen volgens de beproefde Shaka methode: de zogenaamde Koehoorn aanval genoemd.
Een derde van Shaka's leger trok altijd vanuit de linkerflank op, een derde vanuit de rechterflank en een derde, maar wel de kleinste groep, vanuit het centrum. Het centrum wachtte met aanvallen tot de flanken vanuit de zijkanten kwamen aanrennen.
Het werd de grootste nederlaag van het Britse leger ooit, in de slag bij Isandhlwana sneuvelden meer Britse officieren dan bij Waterloo.
Cetswayo legermacht bestond uit 20.000 krijgers, waarvan 10.000 bewapend met geweren, in het Britse kamp bij Isandhlwana bevonden zich niet meer dan 66 officieren en 1707 Britse manschappen. Tijdens het gevecht ontstond plotseling een zonsverduistering, de Zoeloes kregen hierdoor extra moed en braken prompt door de Britse linies.
Volgens de overlevering was Cetswayo boos dat er geen enkele Britse officier gevangen was genomen, inderdaad een strategische begrijpelijke blunder.
Cetswayo wist toen al dat hij de oorlog zou gaan verliezen, ook hij wist dat The British Empire over meer troepen beschikte dan die ene kolonne van 5000 man die zijn land was binnengetrokken. En dus drong hij bij Shepstone aan op onderhandelingen, maar Shepstone was helemaal verbijsterd en niet meer in staat om te reageren. Bovendien raakte The British Empire nog verder in verlegenheid toen in de zomer van 1879 de zoon van ex-keizer Napoleon III van Frankrijk sneuvelde in Zoeloeland met het zwaard van zijn oom Napoleon I in zijn hand. Queen Victoria was ontzet toen ze dit hoorde, PM Disraeli werd er zelfs depressief van.
En uiteraard werd toen de eer van The British Empire gewroken. Volgens tijdgenoten trokken de Britten met een troepenmacht van 20.000 man een gebied ter grootte van Yorkshire in en vernietigden alles en iedereen die ze tegenkwamen. Meer dan 10.000 Zoeloes overleefden het niet en uiteraard werd Cetswayo's hoofdstad zeer grondig geplunderd en vervolgens verwoest.
Cetswayo werd gevangen genomen en naar Kaapstad vervoerd waar hij zich als volgt bij de gouverneur beklaagde:
-
Ik heb u toch niets misdaan, wat is dan toch de reden geweest. Ik ben als gevangene uit mijn land weggevoerd, waarom dan toch? Denkt de Engelse natie dat ik zoo dom zou zijn geweest om een invasie voor te bereiden van Brits grondgebied???
In 10 maanden tijd werd een hele natie vernietigd en verlieten de Britten Zoeloeland dat desolaat achterbleef. Gladstone, de opvolger van Disraeli, nodigde in 1882 Cetswayo uit om Queen Victoria te komen bezoeken, allemaal theater natuurlijk. Cetswayo had alleen succes bij de deftige dames op wie hij een letterlijk grote indruk maakte. Cetswayo mocht zelfs terugkeren naar zijn land, waar hij ontgoocheld in 1884 stierf.
Koning Cetswayo in Londen
Shepstone en Frere moesten aftreden en stierven ook kort daarop.
Bij Isandhlwana werd een gedenkteken opgericht:
Precies 5 jaar na de Slag bij Isandhlwana bezoekt een Brits regiment het gedenkteken
En natuurlijk worden er nog steeds foto's verspreid, zoals deze:
