Een gebouw dat voor gereformeerd Rotterdam van bijzondere waarde en betekenis is geweest, was de kerk aan de Hovenierstraat. Zij werd in 1865 gebouwd op de hoek van de Jan van Loonslaan, en op Oudejaarsavond van dat jaar in gebruik genomen door de toenmalige Christelijke Afgescheiden Gemeente.
Op de andere hoek van de Jan van Loonslaan stond de Christelijke school, waarvan de heer Nogarede en later de heer Pijl hoofd was. Iets verder in de Hovenierstraat was het bekende Hofje van Gerrit de Koker gelegen.
Achter de school en tussen de huizen in lag een klein Joods kerkhof, dat reeds in 1612 werd aangelegd. De bewoners van de huizen van de Hovenierstraat, de Jan van Loonslaan, de Schoolstraat, de Goudsesingel en ook enige lokalen van de school zagen aan de achterzijde op dit kerkhof uit. Het bleef bewaard en ligt nu geheel vrij, aan twee zijden begrensd door de nieuwe kerk van de Vrije Evangelische Gemeente aan de Jan van Loonslaan.
De begraafplaats is ongeveer 36 meter lang en 24 meter breed en door een laag hek van de openbare weg gescheiden. Op het grasveld liggen 16 grafzerken, waarvan er 15 Hebreeuwse opschriften dragen.
Tot de straten, die evenals de Lange en Korte Warande achter de Goudsesingel van het tapijt verdwenen op 14 Mei 1940, behoort ook de oude Jan van Loonslaan. Deze laan werd in 1602 uitgegeven door Jan van Loon, die als apotheker aan de Nieuwe Haven was gevestigd.
Bij deze laan lag de eeuwenoude, vrijwel door iedereen vergeten, Israelietische begraafplaats.
Die begraafplaats, en dat is lang niet algemeen bekend, is er nog, maar deze heeft nu het aanzien van een keurig onderhouden plantsoen.
In het gehele gebied achter de Goudsesingel, de toenmalige stadsvest en begrenzing van de oude binnenstad, was men nog echt buiten. Er lagen tuinderijen en de lanen, als de Jodenlaan, Dwarslaan, Hovenierslaan, Groenelaan, Boschlaan en Wezenlaan, waren werkelijk nog lanen.
Zelfs nog in de eerste helft van de vorige eeuw, toen er eveneens grote blekerijen lagen, met namen als
- De Witte Lelie
- De Dubbele Gieter
- De Witte Roos
- De Blauwe Duif
Op deze nog zo landelijke dreven lieten al gauw de eerste Joodse inwoners van Rotterdam het oog vallen, om op deze rustige plaats een begraafplaats aan te leggen. Ze waren in 1610 naar Rotterdam gekomen en uit de Vroedschap resolutie van 14 augustus van hetzelfde jaar blijkt dat al direct onderhandelingen met de vroede vaderen werden aangeknoopt 0mme binnen deese Stadt dezelve als inwonende poorters te ontvangen
Tot de privilegiën, die door Rotterdam werden verleend behoorde o.a. de vrijheid van godsdienst en het recht om buiten de stad een stuk land te kopen om tot begraafplaats in te richten. Vanaf die tijd, dus omstreeks 1610, dateert de begraafplaats, nu gelegen tussen de nieuwe Jan van Loonslaan en de Vondelweg.
Voor 1940 lag deze precies achter het uit 1784 daterende Hofje van Gerrit de Koker.
In 1647 breidde de Portugese kolonie zich uit en werd er door het gemeentebestuur de bepaling aan toegevoegd Dat aen die van de voorgeschreeve Portugeesche Hebreeuwsche Natie, die alhier te Steede willen koomen woonen, sullen werden gegunt ende gegeven alle soodanige vrijdom ende voordeelen als die van de Stadt Amsterdam haer geeven
Na de bebouwing in de omtrek heeft de plaats meer dan honderd jaar ingekapseld gelegen tussen huizen die een korter bestaan hebben gekend dan de zestien gave en eeuwenoude grafstenen, die er nu nog liggen, temidden van duizenden madeliefjes.
Vele Rotterdammers zullen er niet alleen geen weet van hebben, ze zullen de plaats ook moeilijk kunnen vinden. Deze ligt in de naoorlogse omgeving aan het einde van de Jan van Loonslaan die thans loopt van de Jonker Fransstraat naar de brede Vondelweg, die het vroegere stratenplan doorkruist.
Het laatste stuk van de Jan van Loonslaan is niet voor verkeer toegankelijk en daardoor is de wat vreemde situatie ontstaan, dat de plaats, ondanks het drukke verkeer op de Vondelweg, niettemin vredig ligt, ingesloten aan een kant door hoog geboomte en links en rechts door het kerkgebouw van de Vrije Evangelische gemeente en een studenten-cafe-restaurant.
Men gaat er als voetganger heel gemakkelijk en niets vermoedend aan voorbij.
Vroeger lagen er meer stenen, in de tijd rond de eeuwwisseling toen de begraafplaats vrijwel was vergeten en was herschapen in een moerasje. De heer J M Droogendijk schreef daarover in 1930 : Bezaaid met in het wild groeiende esdoorns, vlierstruiken en brandnetels had de plaats het aanzien van een aan zichzelf overgelaten vuilnisbelt, bedekt ook met huisvuil en zelfs met oude matrassen
Later is de plaats in ere hersteld, ook al deed deze al ruim 200 jaar geen dienst meer als begraafplaats. De oudste steen dateerde uit 1640 en de jongste uit 1713.
Thans ligt er o.a. nog de steen van de voorname en rijke Abraham Lopez de Pinto, (gaan we het ook nog eens overhebben) die veel voor de Joodse gemeente heeft gedaan. Hij heeft vele jaren een dubbel herenhuis bewoond aan de Wijnhaven 62, hoek Bierstraat. Op de steen staat te lezen, dat hij werd begraven volgens de Joodse jaartelling in 5428 (d.i. 1668)
Alle opschriften dragen Portugese, Spaanse of Hebreeuwse opschriften en de veel voorkomende zinspreuk Zijn ziele zij gebonden in de bundel des eeuwigen levens, staat eveneens op deze steen.
Er ligt voorts nog de steen van het familielid David Imanuel de Pinto, die er in 5409 (1649) te ruste werd gelegd.
De stenen dragen over het algemeen geen versiering, Een uitzondering maakt die van Juda Leib Cohen, waarop twee handen zijn gebeiteld en het besnijdenismesje. Het opschrift luidt, vertaald in het Nederlands Hier ligt begraven de oprecht vrome, de priester en kerkelijke besnijder, de weledele heer Juda Leib Cohen. Overleden op woensdag 10 april 5421 (1661)
Het waren zeer vrome mensen, die hun doden eerden met opschriften als Die werd opgenomen van dit jaar, naar een beter leven, dan 19den van Hesvan-Chescran (oktober-november) van het jaar 5454 (1694) van de schepping der wereld
De begraafplaats is gebruikt tot plm 1720, dus ook nog nadat de nieuwere plaats aan de Oostzeedijk in 1710 in gebruik was genomen. Buyten de Oostpoort dezer Stadt bewesten den Hogen Zeedyck tegensover de Olymolen van Claes Jeremias Persoon De molen en de Oostpoort zijn verdwenen, maar ook deze begraafplaats ligt er nog, schuilgaand achter een hoge muur.
Dat deze begraafplaatsen er al eeuwen liggen, houdt verband met bepalingen in het Joodse wetboek (Codex), die ontruiming van kerkhoven verbieden. Die wet wordt door de gemeente geëerbiedigd.
Een uitzondering is na de bevrijding gemaakt met de ontruiming van de begraafplaats aan de Dijkstraat, toen deze door water werd aangetast, bij de aanleg van o.a. de Willem Ruyslaan. In overleg met de opperrabijn zijn daarna de stoffelijke resten van ongeveer duizend graven overgebracht naar de Israelietische begraafplaats aan het Toepad.
We kregen de volgende reaktie:
Ik heb dan ook geen kritiek, alleen een verzoek of je een correctie wil aanbrengen in de zin:
zijn ziele zij gebonden in de bundel des eeuwigen tevens. Dit moet zijn levens. (is gebeurd)
Ter informatie:
Zijn ziel zou betekenen dat de tekst alleen bij mannen wordt gebruikt. Maar hij staat ook op de grafstenen van vrouwen.
De tekst op (bijna iedere) grafsteen wordt afgesloten met de Hebreeuwse letters: T.N.Ts.B.H.
Dit is de afkorting van de heilwens: Tehie Nisjmata/Nisjmato (ook wel : Nafsja/Nafsjo) Tserora Bitsror Hachajiem.
De Hollandse vertaling van de woorden is: Moge zijn/haar ziel gebonden zijn in de bundel der levenden.
Ontleend aan 1 Samuel 25-29 waar Abigail tot David spreekt: 'Mocht ooit een mens zich opmaken om u te vervolgen en u naar het leven te staan, dan zal de ziel van mijn heer gebonden zijn in de bundel der levenden bij de Eeuwige'.
In het boek Jizkor, Platenatlas van drie en een halve eeuw geschiedenis van de Joodse gemeente in Rotterdam van 1610-1960, geschreven door D. Hausdorff, staan vanaf blz.83 nog meer Joodse begraafplaatsen genoemd.
Aad: Uiteraard hebben we dit boek en al ooit eens gebruikt voor het verhaal
Riet de Leeuw van Weenen
Op zoek naar informatie over de Synagogen van Rotterdam, klik dan HIER.
