Op een van zijn speurtochten in antiquariaten ergens buiten Rotterdam, liep Aad op tegen een verzameling Mededelingen n.a.v. de restauratie van de Groote of St. Laurenskerk van Rotterdam na WOII, kompleet met een 33-toeren orgelconcert grammofoonplaatje.
Deze bundel mededelingen, geschreven in de jaren '50 en '60 is natuurlijk zeer uniek, zoo uniek dat we er voor onze site wat uit gaan laten zien.

Gecommitteerden tot de zaken der Ned. Hervormde Gemeente te Rotterdam
hebben de eer U het navolgende te berichten

Kerstmis 1952

Aan hen die bijdragen voor de restauratie van de Groote of St. Laurenskerk van Rotterdam

Eerste Mededeling over het verloop van de werkzaamheden

Een van de laatste prenten verkregen via Gerard Martens

LINK
Op 10 December 1951 werd door Z.Ex. de Minister van Onderwijs. Kunsten en Weten­schappen toestemming gegeven tot het herstellen van de Grootekerk te Rotterdam.

Tegelijk werden de voor dit herstel getroffen financiële regeling bekend gemaakt, die de basis van de verwezenlijking daarvan zou kunnen vormen. Niettegenstaande de in uitzicht gestelde zeer aanzienlijke bijdrage van het Rijk betekende 's Ministers voorstel toch een bijzondere verantwoordelijkheid voor de leden van het College van Gecommitteerden tot de Zaken der Ned. Herv. Gemeente van Rotterdam. de opvolgers van de Kerkmeesteren van weleer.

In verband met de toestand van' s lands kas, die op dat moment niet toeliet daaruit vol­ledig de gelden beschikbaar te stellen nodig voor de financiering van de eerste étappe van het werk, namelijk het herstel van het transept, bleek uitvoering daarvan slechts mogelijk onder beding van het terstond inbrengen door het Kerkbestuur van het totale hedrag van zijn aandeel in de kosten van de restauratie der gehele kerk.
Terwille van het welslagen van het plan is deze voorwaarde aanvaard en daarmede tevens een niet geringe verantwoordelijkheid, die, als offer, alleen gedragen kan worden in vertrouwen op de bereidwillige medewerking van velen, die evenzó gevoelen voor het behoud van dit bouwwerk-van-ideële-strekking uit het verleden voor het zakelijke nieuwe Rotterdam, en het daarin als een gewijde herinnering. tezamen met de vertrouwde toren, willen overdragen.

Door de gunstige ministeriële beschikking kwam een eind aan de lange periode van onzekerheid omtrent het lot van de Grootekerk en kon begonnen worden met de uitvoering van het grote werk.

Naast de hiervoor binnenskamers verrichte voorbereidende arbeid was de eerste stap naar buiten de afbakening van het werkterrein.
Voor oprichting van werkloodsen en keten en voor opslag van verschillende materialen is bij een omvangrijk werk als deze restauratie is, een behoorlijke ruimte nodig.

In overleg met de betrokken autoriteiten zijn grootte en vorm van het terrein bepaald en ogenschijnlijk lijkt voor de buitenstaander de oppervlakte royaal toegemeten. Evenwel komt een niet gering gedeelte ervan niet voor gebruik in aanmerking.
Het treft namelijk zo, dat de oude kerk rondom als ingesnoerd is door talloze leidingen. Een net van buizen voor gas, water, verwarming, riolering, electriciteit e.d. ter voorziening in de behoeften van de moderne stedeling, ligt ingebed in de grond van het oudtijdse kerhof. Nog flitsen daar, langs de telefoonkabels de gesprekken van het locale. interlocale en internationale verkeer, zonder vrees voor afluisteren door de hier nog rustenden, die aan het heden geen deel meer hebben.

Genoemde leidingen moeten te allen tijde en zonder verwijl voor eventuele reparaties e.d. hereikbaar zijn, waarom daarboven een brede strook grond niet in beslag genomen mag worden.
Een soort van servituut dus.

Om buiten deze reservering over voldoende ruimte te kunnen beschikken moest de grens van het terrein verder naar buiten worden geschoven dan zonder deze beperking het geval zou zijn geweest.
De afsluiting van het terrein is doorzichtig gehouden om belangstellenden, zoveel als mogelijk, gelegenheid te geven de werkzaamheden van buitenaf gade te slaan.
De hoogte van de afrastering - 4 meter - is gebaseerd op de in de afgelopen jaren op­gedane ervaringen met dat deel der plaatselijke jeugd, waarvoor de kerk, althans in haar tegenwoordige staat, een onweerstaanhare aantrekkingskracht schijnt te bezitten. Deze jongeren hebben van hun kant steeds daarvoor een avontuurlijke belangstelling aan de dag gelegd, daarbij blijk gevend van grote vindingrijkheid en behendigheid om zich toegang tot voor hen verboden terrein te verschaffen.

De aanbesteding van de afrastering met inrijhekken, toegangen enz., heeft plaats gehad op 19 Maart 1952 en het werk is opgedragen aan de laagste inschrijver, de Fa. L. de Koning alhier.
Voor de ruim 300 m lange afscheiding waren o.m. benodigd een 400-tal palen en schoren, resp. 5 en 4 m lang. Dit gezelschap "juffers" is afkomstig uit bossen in de omgeving van Ede en daar gekapt, na keuring-op-stam op hoedanigheid, lengte, omvang en andere individuele eigenschappen, waarna het naar hier overgebracht is en ter plaatse zijn bestemming gekregen heeft.

Tijdens de opstelling van de afrastering heeft als tweede stap op 9 April 1952 de aanbe­steding plaats gehad van het verblijf, waarin de bouwdirectie gedurende de gehele restau­ratie voor de leiding daarvan, gehuisvest zal zijn. Dit werk werd gegund aan de laagste inschrijver, de Fa. van Vliet & van Duist, alhier.

Inmiddels werden, nadat met de uitvoering van dit onderdeel begonnen was, de voorbe­reidingen getroffen voor de steenlegging op 19 Mei 1952, de Rotterdamse Ophouwdag. Daartoe moest een gedeelte van de naakte open ruimte binnen de muren der kerk in gereedheid worden gebracht voor de veilige en tevens waardige ontvangst van H.M. de Koningin en een aanzienlijk aantal genodigden.

Deze steen is gelegd
door Hare Majesteit
Koningin Juliana
op 19 Mei 1952 als begin
van de herbouw dezer
Kerk

14 Mei 1940

Geschonden door oorlogsgeweld
God geve: in Vrede hersteld
Begunstigd door stralend zomerweder is deze Samenkomst in de open lucht, die, geleid door Ds. F. Oberman, het karakter droeg van een sobere godsdienst­oefening, geworden tot een indrukwekkende plechtigheid, welke haar hoogtepunt vond in de steenlegging, door H.M. Koningin Juliana op de Haar eigen, innemende wijze verricht.

De aanwezigen bewaren aan deze treffende gebeurtenis een welhaast eerbiedige herinnering, die niet spoedig zal vervagen.

Hoewel nu met het werk begonnen was en dit begin ook officiëel bekrachtigd was, waren nog niet de eigenlijke restauratie-werkzaamheden aangevangen. Daarvoor had nog geen aan­besteding plaats gehad. Wel was deze ingewikkelde materie middelerwijl voorbereid en in een gevorderd stadium gekomen. Het betrof hier namelijk een ondershandse inschrijving onder gespecialiseerde aannemers voor uitvoering in regie op basis van het door de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg voor soortgelijke werken opgestelde contract.

Op 2 Juli 1952 had de aanbesteding plaats en na onderzoek van de negen ingekomen bil­jetten, werd na overleg met de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg op 21 Juli d.a.v. toestemming verkregen tot gunning van het werk aan de n.v. v/h Erven H. J. Jurriëns te Utrecht, die de laagste aanbieding had gedaan. In de vergadering der Bouwcommissie dd. 1 Augustus 1952 werd het contract getekend.

Medio Augustus, vlak na de bouwvakvacantie, heeft de Fa. Jurriëns haar werk aange­vangen, dat zich sederdien geleidelijk ontwikkeld heeft.

Begonnen is met het lichten en verwijderen van de zerken, of beter van wat daarvan over was. Door het tijdens de ramp van Mei 1940 neerstortend brandend kaphout, brandend meubi­lair en de felle hitte daarbij ontwikkeld, heeft de zerken vloer zeer geleden en is practisch geen enkele zerk gespaard gebleven. De verwijdering is met zorg geschied na voorafgaande nauw­keurige registratie van alle bijzonderheden.

Overwogen wordt een enkele zerk of fragmenten daarvan op een geschikte plaats in de nieuwe vloer op te nemen. Hierna is overgegaan tot het afgraven van de zandlaag tot een 1 m lager liggend peil, zulks ten behoeve van het aanbrengen van de dubbele vloerconstructie ten dienste van de verwarming der kerk. Het gekozen systeem berust op verwarming van de vloer, waarbij deze als één grote radiator werkt en door uitstraling de toegevoerde warmte afgeeft, zodat het bij het betreden der kerk erbinnen behaaglijk zal zijn.
Het systeem is analoog aan dat, toegepast in het antieke Rome, waar de paleizen, villa's, thermen e.d. op eendere, zij het primitievere wijze, via de vloeren werden verwarmd.

De met de afgraving van bedoelde zandlaag te voorschijn komende menselijke overblijf­selen, zijn onder auspiciën van de Gemeentelijke dienst van de begraafplaats, met piëteit naar Crooswijk overgebracht, waar zij in de nabijheid van de overblijfselen uit de Prinse-, Schotse-, Waalse- en Oosterkerk, neergelegd zijn in een afzonderlijk graf, dat te zijner tijd een eigen, bijzondere verzorging en aanduiding zal krijgen.

Reeds tijdens de afgraving, die nu voorlopig beëindigd is, is een begin gemaakt met het plaatsen van de steigers aan de Zuidertranseptgevel. zowel aan de binnen- als aan de buiten­zijde daarvan, waardoor iets van de tot heden weinig zichtbare bedrijvigheid, meer van buitenaf waarneembaar wordt. Van lieverlede komen deze nu in het gehele transept te staan.
Een zeer belangrijk materiaal bij het bouwen van de kerk gebruikt, is natuursteen, welke uitwendig voorkomt aan plinten, banden, ramen, omlijstingen en afdekkingen en vooral ook in het inwendige aan kolommen, bogen, lijsten, balustraden enz., ruime toepassing gevonden heeft.

De levering en bewerking van de natuursteen, waarvan een hoeveelheid van ongeveer 575 m3 nodig zal zijn, is op 29 October jl. aanbesteed. De aanbesteding is geschied op basis van richtprijzen per m3 voor diverse bewerkingen en onderdelen afzonderlijk en in onder­scheidene steensoorten.
Na onderzoek van de ontvangen aanbiedingen en na overleg met de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg, is van deze op 5 December toestemming verkregen opdracht te verlenen aan de laagste insdhrijver, de n.v. v /h Erven H. J. Jurriëns te Utrecht, die ook de hoofdaannemer van het werk is. Met deze opdracht is een voornaam onderdeel van het werk geplaatst. waarmede een aanzienlijk bedrag gemoeid is.

Daar het de bedoeling is de natuursteen in hoofdzaak op het bouwterrein zelf te bewerken, zal dit binnenkort een levendiger aspect krijgen en het geklop van de steenhouwers zal dan hoorbaar getuigen van de voortgang van het grote werk, dat tot doel heeft de herrijzenis van de St. Laurens, welke Ds Oberman op 19 Mei 1952 vergeleek met de Radarinstallatie Gods, die Rotterdammers mag herinneren aan hun eeuwige thuishaven: God 's Koninkrijk.

Slot van de rede van Ds F. Oberman, uitgesproken ter gelegenheid van de eerste steenlegging:

Dat wij toch bouwen, ondanks de bezwaren, vindt zijn grond hierin: Deze kerk is niet "slechts een symbool van haar worteling in de eeuwen", De kerk - ook deze kerk - wortelt niet in eeuwen, hoe oud zij ook worden moge. Zij wortelt in den Eeuwige. In God. Die het fundament Christus gelegd heeft.

"Wij bouwen voort" is niet een trotse fanfarestoot op een trompet van Rotterdamse makelij, maar is een dankbaar uitspreken van het vertrouwen: Dat God ons dit nog gunt te doen. Hij geeft ons dit in Zijn geduld. Dat er hier in onze havenstad met zijn radar, die schepen veilig binnenloodst, de radarinstallatie Gods staat, die Rotterdammers mag herinneren aan hun eeuwige thuishaven: Gods Koninkrijk.

Daartoe moge deze Sint Laurens, als middelpunt van geloof en cultuur, in het hart van ons geliefd Rotterdam dienen.

Op de eerste steen staan de woorden gebeiteld:

Geschonden door oorlogsgeweld
God geve: in vrede hersteld.

AMEN

wat zijn we trots op ons familiewapen ...., beetje jaloers zeker ....