Jaargang 31, (4), 2009
We bedanken Michel Ball voor de toestemming om zijn artikel op onze website te mogen publiceren. Een aanwinst voor al onze lezers!
In de vroege ochtend van tweede kerstdag 1680 staat een groepje van 20 personen even buiten de Rotterdamse Oostpoort aan de oever van de Maas. Enkelen dragen een Jacobsstaf, waarmee je hoeken kunt meten en ook enigszins kunt navigeren. Alle ogen zijn gericht op een staartster of komeet aan west-zuidwestelijke hemel. Een van de toeschouwers is tekenaar/schilder Lieven Verschuyer. Hij heeft het tafereeltje vereeuwigd. Het bevindt zich in de collectie van Gemeentearchief Rotterdam. Een grote afbeelding ervan hangt daar in het trappenhuis.
De Komeet van Kirch boven Rotterdam
Lieven Verschuyer
Grote afbeelding hangt in het trappenhuis van het Gemeentearchief Rotterdam
Na het verschijnen van de komeet doen al gauw allerlei kletspraatjes de ronde. Het hemellichaam zou een voorbode zijn van allerlei rampen: oorlog, hongersnood, epidemieën.
De uit Frankrijk naar Rotterdam gevluchte theoloog Pierre Bayle voltooit op 11 oktober 1681 een samenvatting van zijn bedenkingen tegen al die wilde verhalen in zijn boek: Pensées diverses écrites à un docteur de Sorbonne à l'occasion de la comète qui parut au mois de Décembre 1680. (Verschillende gedachten geschreven aan een doctor van de Sorbonne ter gelegenheid van de komeet die in de maand december 1680 verscheen).
In een ruim zeshonderd pagina's tellend relaas veroordeelt Bayle het geloof in kometen als voortekenen als ketterij. Het behoort tot het gebied van de sterrenwichelarij en is dus bijgeloof. "In de filosofie wordt evenmin een verband gelegd tussen het verschijnen van planeten en het opduiken van rampen op aarde", voegt hij daaraan toe. Je kunt er alle jaarboeken die er op de wereld bestaan op naslaan en nergens wordt melding gemaakt van een dergelijk verband.
De Amsterdamse dominee Baltasar Bekker kan niet achterblijven en schrijft in 1683 een boekje waarin ook hij alle voorspellingen van rampspoed naar het rijk der fabelen verwijst. Het heet Ondersoek van de betekenisse der kometen bij gelegenheid van de gene die in de jaren 1680, 1681 en 1682 geschenen hebben.
Bekker zegt dat gewone mensen nauwelijks acht op sterren slaan. Alleen astronomen of zeelui die sterren als navigatiehulpmiddel gebruiken zien een komeet als buitengewoon verschijnsel aan de hemel. "Maar die eenigsins gezond van brein en vrij van vooropgenomen oordeel is kan lichtelijk bevroeden dat dit allemaal verdichtselen van losse hersens zijn," aldus Bekker. In hoofdstuk IX van zijn boek zegt hij dat de geschiedenis geen voorbeelden geeft van kometen als brengers van voortekenen. "Iemand die in 1692 tachtig jaar is, heeft van 1607 tot 1682 negen kometen kunnen zien. Toch leeft hij ongestoord verder." Hoofdstuk XI heet: " Noit heeft men ook enige besondere gevolgen uit de besondere gelegentheid van eenige steertsterre konnen voorseggen." Hoofdstuk XII van zijn boek draagt als titel: "Aangaande de bovennatuurlijke hemeltekenen in de schrifture verhaald, de geboortester onses saligmakers hadde geen gemeenschap met de komeeten."
De Grote Komeet van 1680 heeft van de Internationale Astronomische Unie het kenmerk C/1680V1 gekregen, maar heet feitelijk Komeet van Kirch, naar zijn ontdekker Gottfried Kirch. Het was de eerste komeet die met een telescoop werd ontdekt. Kirch zag de komeet, die een opmerkelijk lange staart had, op 14 november 1680. Het hemellichaam was zelfs overdag waarneembaar.
Kirch werd als zoon van een schoenmaker op 18 december 1639 geboren in Gruben in Saxen. Al op jeugdige leeftijd maakte hij kalenders. Later leerde hij astronomie van E. Weigel in Jena en van Hevelius in Dantzig. Hij bouwde zijn eigen telescoop. Kirch ontdekte meer hemellichamen. Behalve een krater op de maan werd de asteroïde 6841 Gottfriedkirch naar hem vernoemd. Kirch overleed in Berlijn op 25 juni 1710. In het jaar 11036 zal Kirch's Comet opnieuw het Melkwegstelsel aandoen en vanaf de aarde te zien zijn.
Michel Ball,
Rotterdam, 13 juni 2008
Met dank aan Sandra Sterrenburg die voorbereidend onderzoek verrichtte
Op deze site vonden we in dit verhaal nog deze info over Pierre Bayle:
Een geruchtmakende conflict barstte in de zomer van 1691 los tussen Jurieu, inmiddels benoemd tot hoogleraar Theologie aan Rotterdams Illustere School en zijn collega Filosofie Pierre Bayle (1647-1706), filosoof en humanist, een man met een scherp verstand en een fabuleus geheugen. Bayle was een "pur sang" geleerde, goeddeels autodidact, met een liberale denkwijze en een vlotte, geestige pen.
Op 28 jarige leeftijd werd hij hoogleraar Filosofie aan de (protestantse) Academie van Sedan. Toen deze instelling "par Arret du Conseil d'Etat de Sa Majeste Tres-Chretienne" in 1681 werd opgeheven, kwam hij naar Rotterdam.
Hier aanvaardde hij een inderhaast voor hem gecreëerde leerstoel Filosofie en Geschiedenis aan het Atheneum Illustre, waar zijn colleges veel bijval oogstten. Bayie is tot ver over de grenzen bekend geworden door zijn publicaties, die vanwege hun literair gehalte en de relativerende filosofische ondertoon in wijde kring werden geapprecieerd en gretig werden gelezen.
Tot zijn vroege werken behoren: "Pensées diverses sur les Comètes", een tweedelig werk, vele malen herdrukt, waarin hij de goedgelovige wereld wilde bevrijden van een bijgelovige angst voor voortekens, meestal gebaseerd op onjuiste veronderstellingen.
Op zoek naar meer achtergrond informatie op onze site?
| Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind Search Engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Bayle (helaas nog niet veel) en klik op ENTER |
|---|
