Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net
Op onze site kun je meer vinden over de in dit verhaal genoemde namen en aspekten, gebruik daarvoor onze zoekmachine:
| Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Hoogstraat en klik op ENTER |
|---|
Zeepziederijen aan de Hoogstraat van Rotterdam in de Gouden Eeuw
In 1622 staat er aan de noordzijde van de Hoogstraat een zeepziederij genaamd "de Seepketel".
Dit blijkt uit een oude notariële akte uit Rotterdams stadsarchief. Hierin verklaren Jan Pietersz, oud 37 jaar, zeepzieder wonende in Gouda en Andries Willemsz, oud 29 jaar, arbeider, op verzoek van Dirck Dircksz, schuitevoerder van Gouda, dat de laatstgenoemde op 1 december 1622 ten huize van Arent Tromp, seepsieder in de Seepketel, van diens vrouw een stuk zeep kocht en vroeg of hij daarvoor een biljet moest hebben. Arents vrouw antwoordde hem dat dat niet nodig was als de zeep buiten de stad werd gevoerd.
Op 1 juni 1646 verkoopt Arent Tromp zeepziederij "de Seepketel" aan Adriaen van Berckel volgens giftebrief verleden voor de schepenen van Rotterdam.
Dezelfde dag verkoopt Adriaen van Berckel, ontfanger generael van het Collegie ter Admiraliteijt te Rotterdam, aan zijn zwager Abraham van der Wercken, zeepsieder en burger te Rotterdam, een huis en erf, zeeperije en gereedschappen voor 14.000 gulden. De zeeperij wordt nu het Houfijser genoemd.
De zeepzieder gebruikte behalve kalk en olie of traan als grondstoffen voor zijn bedrijf, wanneer hij zachte groene zeep vervaardigde (wat in Holland althans in de 17de eeuw nog regel was), pot- of weedas uit het Oostzeegebied of uit het Rijnland. Als hij zich toelegde op de bereiding van witte of gemarmerde, zogenaamde Spaanse of Marseillaanse zeep, gebruikte hij soda en Levantse as.
Om zijn loog te maken, stampte de zeepzieder ongebluste kalk met wat water tot poeder en vermengde deze met potas of soda of Levantse as. Daarna schepte hij de massa in korven en bracht haar in loogvaten over.
Deze vaten stonden op houten schragen, die over in de bodem aangebrachte bakken gelegd waren, bestemd om de door toevoeging van water in de vaten gevormde loog op te vangen. De vaten waren daartoe voorzien van ijzeren "zuigers", die men slechts hoefde op te lichten om de loog in de bakken te laten vloeien.
Men onderscheidde in de afgetapte loog drieërlei soort: de beste en tevens de scherpste was donkergeel als Spaanse wijn, de tweede of middensoort lichter van tint en de derde bijna kleurloos.
De kunst van het zeepzieden bestond uit het vinden van de juiste verhouding, waarin de alkaliën met de in de olie of traan aanwezige vetzuren moesten worden verbonden om een goede zeep te krijgen.
Had de olie eindelijk haar ware gaarheid bereikt, dan liet de zeepzieder zijn oven uitgaan, waardoor de loog zich van de zeep scheidde. Aangezien de zeep bovendreef, was zij gemakkelijk af te scheppen. Zij werd dan op planken in de zogenaamde "vormkassen" gelegd en bleef daar enige dagen liggen om uit te druipen en hard te worden. Daarna werd de zeep door middel van koperdraad op planken tot "broden" gesneden. Dit laatste gold natuurlijk alleen voor de harde witte zeep. Groene zeep werd, nadat het ziedsel de vereiste hardheid had verkregen, uit de ketel geschept en in vaten gegoten, die men zolang liet openstaan tot de zeep afgekoeld was.
De zeepzieders werkten niet alleen voor de binnenlandse markt. Blijkens volgende oude notariële akten in Rotterdams stadsarchief ging veel zeep naar het buitenland.
Op 12 september 1655 verklaren Jan Janssen van Someren, zeepzieder, Pieter Jansen en Willem Jansen, alsmede Huijch Woutersen op verzoek van de heer Boechkou(?) dat de 24 tonnen zeep, gemerkt met de klok, die zijn geladen in het schip van Pieter Gommertsen en bestemd voor Brussel, goede en zuivere zeep is.
Jan Janssen van Someren, zeepzieder in "De Clock", en Willem Janssen zijn meesterknecht, verklaren op 23 december 1655 op verzoek van Rochus Parve, koopman, dat de door hem zelf gestookte en door hem verkochte traanzeep, die Parve naar Nieu Casteel (New Castle) in Schotland had gestuurd met schipper Jan Tuijn, goede en bekwame winterzeep was en dat zij de betaling voor de zeep hebben ontvangen.
In 1656 en 1657 verkocht Willem van Someren van zeepziederij "De Klok" aan de noordzijde van de Hoochstraet of Middeldam diverse partijen zeep, "gestoockt van suiveren, klaren oly" aan de koopman Gerard Nienhove, die deze over Gent naar Doornik zond.
Op 28 mei 1664 verklaart Sara Pieterse Gaens, weduwe van Jan Janse van Someren dat haar drie oudste zonen Willem, Pieter en Gleyn hun vaderlijk erfdeel krijgen.
Haar andere twee kinderen Catharina en Evert van Someren legateert zij als volgt: aan Catharina diverse goederen en 1200 gulden en aan Evert diverse goederen en 1000 gulden. Zij benoemt haar kinderen tot haar erfgenamen. Evert gaat in Leyden theologie studeren en deze studie wordt uit de boedel betaald.
Tenslotte nog een schuldbekentenis gedaan op 14 juni 1664.
Willem van Someren, seepsieder en zijn vrouw Cornelia Cruyswech, bekennen een schuld van 5700 gulden te hebben bij Sara Pieter Gaams, weduwe van Jan Janse van Someren, zijn moeder, terzake van gekochte zeepsiedersmaterialen.
In 1690 sloten vier van de voornaamste zeepzieders tot vermindering van onderlinge concurrentie een overeenkomst om verschillende zeepsoorten niet beneden een bepaalde prijs te verkopen: de overtreder van deze afspraak verbeurde 100 gulden ten behoeve van de stadsarmen.
Een zeer gewaardeerde bijdrage van Gerrie van der Laan
Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net
Op onze site kun je nog meer verhalen vinden van haar, gebruik daarvoor onze zoekmachine:
| Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Gerrie van der Laan en klik op ENTER |
|---|
