Een zeer gewaardeerde bijdrage van Gerrie van der Laan

Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net

Op onze site kun je meer vinden over de in dit verhaal genoemde namen en aspekten, gebruik daarvoor onze zoekmachine:

Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Rotterdam en klik op ENTER

---

Rotterdam en de Rotterdammers in 1876

Citaat uit: Rotterdam en de Rotterdammers, door een Rotterdammer. Tiel, z.j. blz. 18-61.

Hertaling.

De Rotterdammer is, in het algemeen, een bewegelijk mens die gaarne het hoogste woord voert en door handgebaar, of het "met je permissie, wacht eens even, houd je even bij je rede," enz., uw gehele rede in duigen slaat, en het door u aangeroerde onderwerp, tegen uw wil en dank, op zijn wijze gaat uitwerken. Redeneren, meestal over zaken waarvan de hoorder geen verstand heeft, of waarin hij geen belang stelt, vormt het gezellig onderhoud in onze druk bezochte cafés; voor iemand die een weinig artistieke smaak bezit, heeft het meestal de indruk als het slaan op een trommel of tamboerijn....

"Hier staat u voor een van die polderbuurten waarover ik met u sprak," (wij stonden voor de Wasbleeklaan) "na veel strijd, processen en onteigeningen, is het eindelijk het stedelijk bestuur gelukt door al die lanen, tuintjes en lage ongezonde krotten heen te breken, en van de binnensingel af, tot degene die wij daareven betraden, ruime en flinke straten te rooien, die met flinke panden aan beide zijden worden bezet, en door goede bouw en hoge ligging de moerasdampen minder opnemen binnen hun muren, dan de in het moeras gebouwde huizen en huisjes van weleer. Nog steeds stuiten een algemene bestrating en verlichting van die poelen af op de hardnekkige belangzucht van eigenaren en huisjesmelkers, die liever hun behoeftige huurlingen aan cholera of pokken zien vergaan, dan dat zij hun bouwvallen, die schatten aan hoge huur opleveren, door gezonde en nieuwe woningen doen vervangen.

Op de geldwoeker bestaat een wet, op de verhuurwoeker helaas niet. Zie ze, die spelonken, zoals Rotterdam ze bij honderden telt; daar moet de mindere man - van armen spreek ik nog niet - met vrouw en kroost het leven slijten, en van het zuurverdiende loon wekelijks twee gulden of meer, in een vochtig, tochtig verblijf van twee hokjes verwonen; u kunt nagaan hoe dan die krotjes in nog onaanzienlijker buurten, als gangen en stegen, zijn, waarvan het in de oude- of binnenstad krielt. Nuttige verordeningen op het bouwen zijn er in de laatste tijd genoeg uitgevaardigd; voor rijken en meer gegoeden verrijzen er alom panden, maar voor de werkman en de behoeftige blijven de oude holen bestaan en zij blijven de rente- of liever de woekergevende bronnen der huisjesmelkers en de verzamelplaatsen van ziekte en gebrek."...

Ik geleidde mijn vriend de Hofstraat door en wij betraden de Zandstraat. "Wat is dat voor een straat?" - "Die der orgiën, mijn waarde! Ongelukkig genoeg dat in steden als de onze, waar de zeelieden, na een lange en gevaarvolle reis, zich drinkende en dansende vermaken, zulke huizen geduld moeten worden. En waren het nog alleen de zeelieden die, jammer genoeg, in die bordelen hun zuur verdiende geld achterlaten, maar zo menigeen buiten hen, ging van daar de bangste toekomst tegemoet. Wij staan hier in de befaamde en beruchte Zandstraat, en wanneer u lust hebt om hedenavond al die zonderling opgesierde huizen in praal en glans te zien en u uw oor durft te wagen aan de vreselijkste dissonanten en valse trompetkreten, waarmede hier door Offenbachs en Strauss' producten de voeten tot de dans gelokt worden, dan zullen wij ons, zoals uw landgenoten zeggen: "een keer door deze vulgaire passage de Rotterdam wagen." Ook in Rotterdam hebben wij het zonderlinge verschijnsel van onze dagen dat, aan de ene zijde alles wordt aangewend tot volksbeschaving en veredeling van geest en smaak, terwijl het volksvermaak wordt gewijzigd en de kermissen worden afgeschaft, de prostitutie hand over hand toeneemt, de bordelen en speelhuizen vermeerderen en onder bescherming van de politie staan, als het ware. Schande over hen die zich verlagen tot dergelijke broodwinningen, en zich verrijken door het geld der meest onzedelijke losbandigheid."

Toen wij de eenvoudige entree van de oude Sint Jorisdoelen doorgingen, stond de Brusselaar verbaasd over het zo geschikte terrein in het midden van de stad, voor het uitvoeren van concerten in de open lucht. Die ruime vierkante plaats, goed belommerd, helder en smaakvol verlicht; die muziektempel, door de bebouwing rondom de tonen teruggevende tot in de verste hoekjes; die gezellige tafeltjes en hartelijke toon onder leden en burgers; het billijke glas bier, "frisch vom Fass", al moge het overige consumabel in koers niet met kwantiteit of kwaliteit gelijkstaan, nu en dan; de inderdaad keurige muziek, in een goedgekozen programma, dat doorgaans klanken voor ieders oren geeft, vergoedt dit in alle opzichten.
"Nu moet je hier met kermis komen" vervolgde ik, in een der pauzen met hem de ruime bovenzaal binnengaande "dan is het hier een klein Alhambra; dan hebben hier vertoningen plaats van acrobaten en pantomimespelers en wisselt op de plaats de muziek zich af met voorstellingen in een salon, tegenover de muziektempel; een fatsoenlijk café chantant, waarin ook kleine Duitse possen of blijspelen gegeven worden. Zo ook des middags op de matinee, van een tot vier uur; dan is de prijs vijfentwintig cent en des avonds een gulden, waarvoor men zich van 's avonds negen uur, tot vroeg in de morgen, zonder ophouden amuseren kan. De leden bewegen zich dan, als thans, onder het betalend publiek, en de nacht van de zogenaamde "dolle zaterdag" is onbetaalbaar om aan te zien. Nadat het burgerpubliek dan, bovenmatig soms, met "aalbessenjenever" van de matinee heeft genoten, gaat het de soiree bezoeken en danst en host maar door; van de muziek is bijna niets te horen; aan gebroken tafels en stoelen na afloop daarvan, en dit is soms eerst 's morgens vier à vijf uur, geen gebrek. De gebroken en vermiste glazen, borden, vorken enz., zijn talrijk, de vorige pachter heeft mij wel verklaard dat er alleen in die nacht soms f 1000,- schade was; maar de grote ontvangst in zo'n avond en nacht vergoedt dit dubbel."

Met verbazing staarde de Brusselaar op de zonderlinge, en enige kronkelbrug voorzeker, die te midden van een Hollandse stad, huizenhoog, de spoortrein tot over de Maas zal voeren, en tot heden enige der fraaiste staddelen in een ruïne herschapen heeft, nadat zij zoveel belangen en eigendommen onder het puin wierp. "Maar was dat niet op een andere manier te vinden? het spoor naar Dordt ligt toch in zijn richting meer oostwaarts van uw stad." - "Wel waar, maar misschien vond men een duodecimostation, zoals nu over de Beurs staat, fraaier dan de voormalige Koninginnebrug, die nu verdwenen is; een werk van belang nietwaar?" "'t Gelijken de catacomben te Rome, of een zuilentunnel, als men tot het oneindige erdoor ziet; dat is inderdaad curieus!" - "Wanneer u nu bemerkt dat die spoorbrug reeds achter de Schie, in het westelijk deel der stad, zijn slingerbocht aanvangt, en door huizen heen borende, tot over de Maas loopt, kunt u zich niet alleen het kolossale werk voorstellen, maar ook het aantal huizen dat op straat en haven moest worden onteigend en geamoveerd, om de opening voor dit traject te verkrijgen; niet alleen dat winkels, sedert tal van jaren bestaande, en waaraan de hoogste belangen van de eigenaren verbonden waren, moesten worden gesloopt en de bezitters een goed heenkomen moesten zoeken, maar ook een tak van het stroompje de Rotte, dat daarginds vloeide waar nu die zandwoestijn zich uitstrekt, dat onder de Hoogstraat hier doorliep, in de Maas uitstroomde, en aan Rotterdam zijn naam gaf, werd gedempt; zelfs het oude postkantoor viel voor de mokerslagen van de stoomgeest, en gaf mede plaats aan de reusachtige viaducten; het begint nu hier en daar een weinig beter aanzien te krijgen, maar voor een paar jaren was het of de vernieling, met helse lust, door Maasstads straten en havens waarde."

Na ons met grote moeite door en over de kleine Draaisteeg en Draaibrug geworsteld te hebben, te midden van al het gerij en geros, waardoor vooral marktdagen zich kenmerken, stonden wij voor de plaats van een gedaanteverwisseling, zoals in weinig jaren, weinig steden kunnen aanwijzen. De arduinen spoorbrugpijlers, op de plaats waar nog kort geleden de schepen lagen, een miniatuurstation, op de grondplek waar nog voor weinig jaren de heer Van den Helm zijn verfwaren, de heren Wijt hun boeken verkochten (W. van den Helm & Zoon aan de Zuidblaak; M. Wijt & Zonen aan het Beursplein), en het vanouds gerenommeerde Franse koffiehuis zijn talloze gasten ontving (Café Français et de la Bourse, aan het Beursplein). Daar waar de Blaak de blanke golven voortstuwde, een kolossaal plein; en de Koninginnebrug, naar onze eerste koningin geheten en jarenlang een sieraad der stad, verdwenen en met de grond gelijkgemaakt (de Beurs- of Koninginnebrug, die de houten Gapersbrug verving). Daar, het even kolossale post- en telegraafkantoor, "een steenklomp zonder architectuur", mompelde de Brusselaar, waarop ik dadelijk zijn aanmerking doodde, met het oud en onaanzienlijk postkantoor der Belgische hoofdstad daartegenover te stellen.

"Zie," zei ik tot mijn reisgenoot, "geheel dit water, de Blaak genaamd, tot aan gindse brug, wil men dempen, zodat dit plein met het postkantoor in het midden een der grootste worden zou van misschien geheel Nederland. Daar, waar die oude ophaalbrug ligt, zou een groot en prachtig gebouw verrijzen voor kunsten en wetenschappen, met schouwburg en concertzalen; een overdekte markt, van tachtig bij vijfendertig meter omvang, gelijkende op uw fraaie nieuwe markt of hal, nabij uw Beurs. Alles in de smaak des tijds, met beeldgroepen en ornamenten, te midden van dit brede plein. Dat kan iets beloven in de toekomst" (niet uitgevoerd plan van de Brusselse architect G. Maréchal).

Wij wandelden de Blaak over, met al zijn bierhuizen en huisjes, winkels en herenhuizen, en bezochten de Beurs, waarvan het klokje juist "de bloem van Maasstads handel" samenriep. "Neen, dat had ik mij niet voorgesteld, geen gezeil en geschreeuw; zelfs de effectenhoek in een benijdenswaardige kalmte, zonder die koortsachtige opgewondenheid en speculeerdrift, die andere effectenbeurzen kenmerken; kooplieden en makelaars met hun monsters, ieder op zijn plaats, en last gevende of ontvangende; ja, dat is een tafereel voor de vreemdeling onvergetelijk; het stemt geheel met de deftige stijl van de handelstempel, waarin wij ons bevinden, en hoe talrijk bezocht; nu kan ik mij een denkbeeld vormen van de uitgebreidheid van de Rotterdamse handel, beroemd door geheel de wereld".

---

Een zeer gewaardeerde bijdrage van Gerrie van der Laan

Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net

Op onze site kun je nog meer verhalen vinden van haar, gebruik daarvoor onze zoekmachine:

Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Gerrie van der Laan en klik op ENTER

wat zijn we trots op ons familiewapen ...., beetje jaloers zeker ....