Een zeer gewaardeerde bijdrage van Gerrie van der Laan

Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net

Op onze site kun je meer vinden over de in dit verhaal genoemde namen en aspekten, gebruik daarvoor onze zoekmachine:

Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Rotterdam en klik op ENTER

---

Harer Majesteits oorlogsschepen

Torpedoboot "Z 5" en MTB "51"

Toen in de oorlogsdagen van 1940 onze strijdkrachten zich teweerstelden tegen de Duitse overmacht, was het aandeel van onze zeemacht in de tegenstand allerminst gering. De oorlogsbodems van de Koninklijke Marine bonden overal de strijd aan met zwermen Duitse vliegtuigen en op verscheidene plaatsen, als bij de Afsluitdijk, grepen ze in bij de strijd te land. Ook in Rotterdam. Drie van "Harer Majesteits schepen" kwamen daar op 10 mei in actie en daarvan zou Hr. Ms. "Van Galen" voorbestemd zijn, te blijven leven in de herinnering van dit geslacht, als een legende-schip veelal - waarschijnlijk omdat zij bij de strijd te gronde ging! - terwijl haast niemand de namen kent van de twee andere schepen, die veel nauwer bij de worsteling om het bezit van de stad betrokken waren, zodat zelfs veel van wat op hun credit staat abusievelijk aan de grotere zuster toegeschreven wordt.

Dit alles betekent geenszins, dat het optreden van Hr. Ms. "Van Galen" minder stoutmoedig geweest zou zijn; de uitgereikte onderscheidingen aan commandant en leden van de bemanning staan daar borg voor, en een vergelijking in dit opzicht zou onzinnig zijn, omdat alle drie schepen gelijkelijk, zonder aarzelen, hun opdrachten hebben uitgevoerd. Maar het geluk was méér met Hr. Ms. torpedoboot "Z 5" en Hr. Ms. motortorpedoboot "51" en daar het optreden van deze beide schepen aan dat van de "Van Galen" voorafging, wordt het hier het eerst vermeld.

Hr. Ms. "Z 5" was reeds in de ochtendschemering van 10 mei voor het zeegat van de Nieuwe Waterweg verschenen, onder commando van de luitenant ter zee der 1ste klasse W. van Lier. Dat de oorlog voor de deur stond was aan boord nog niet bekend, maar dat er iets niet pluis was viel wel op te maken uit de vele lichtkogels, die 's nachts tussen twee en drie uur boven Zuid-Holland opstegen en uit de drommen vliegtuigen, die kort daarop boven Scheveningen ons land van de zeekant binnenvlogen. Kort voor vijf uur kwamen van het bewakingsvliegtuig en later van de kustwachtpost Hoek van Holland signalen: "Niet binnenlopen, Waterweg mijnengevaar", en om zes uur zekerheid met het sein: "Opstomen Rotterdam, ageren tegen daar gelande watervliegtuigen". Met volle kracht stoomde de torpedoboot naar de bedreigde stad, terwijl de radio nadere opheldering bracht: "Oorlogstoestand Duitsland, bondgenoten Engeland en Frankrijk". "Waterweg opstomen, Duitse vliegtuigen geland bij Rotterdam, assisteren bij afslaan aanvallen". Als Rotterdam in zicht komt, wordt het in de lucht steeds drukker van Duitse vliegtuigen; watervliegtuigen kan men evenwel nergens ontdekken.

Dan heeft Hr. Ms. "Z 5" haar eerste ontmoeting met de motortorpedoboot "51", die om inlichtingen gepraaid wordt. Er zijn in de havens geen watervliegtuigen meer aanwezig, weet de MTB mee te delen, maar in Rotterdam, bij de Maasbrug, hebben zich Duitsers genesteld met mitrailleurs, aan welke kant is onbekend. Wat nu? De "Z 5" stoomt verderop, naar de Maasbrug, door de opening van de Maastunnelwerken heen, en seint intussen naar de Chef Marinestaf: "Vraag orders".

Als de torpedoboot tenslotte tussen de Boompjes en het Noordereiland komt en de Maasbruggen tot op 400 meter genaderd is, barst zowel van de Koningsbrug als van het eiland zwaar mitrailleurvuur op het schip los. De "Z 5" repliceert onmiddellijk. De 12,7 en 6,5 mitrailleurs beginnen te ratelen en als de Duitsers zwaar vuur openen van de Maasbrug geeft de torpedoboot ze van zwaarder laken een pak, n.l. met het 7,5 cm. kanon. Spoedig ontstaat op de Maasbrug felle brand. Maar de situatie is aan boord niet duidelijk, met name weet de commandant niet of de Maasbrug vernield mag worden, en daarom laat hij omstreeks negen uur het schip retireren en meert langs de Parkkade, met de bedoeling contact te krijgen met de militaire bevelhebbers.

Aan de Parkkade arriveert dan ook Hr. Ms. "51". Dit was een voor ons land nieuw en uniek oorlogsschip, zij was n.l. de eerste grote motortorpedoboot, die de Kon. Marine bezat. Zij waren sneller dan de Duitse "Schnellboote" de schrik van de Duitse kustkonvooien. De MTB "51" was kortelings van de Engelse Marine overgenomen en lag bij de werf "Gusto" in Schiedam, waar zij als model diende voor een serie nieuwe MTB's, die daar voor Nederlandse rekening in aanbouw waren. De commandant van Hr. Ms. "51" had zeer geheime orders, n.l. zijn schip gereed te houden voor een eventuele overtocht van H. M. de Koningin Wilhelmina naar Frankrijk. Toen de oorlog echter een feit werd, bleek al spoedig, dat ook Frankrijk aan Hare Majesteit geen volstrekte veiligheid kon bieden. De motortorpedoboot kreeg daarom op de vroege morgen van 10 mei plotseling een oorlogsbestemming. De opdracht, die aan de commandant, de luitenant ter zee der 2de klasse J. van Staveren werd gegeven, luidde: patrouilleren op de Waterweg en het gehele havencomplex onderzoeken op Duitse parachutisten. Dat betekende dus voor de bemanning, die reeds verscheidene escorte- en patrouillediensten met de boot had gemaakt en terdege geoefend was, in eerste instantie hard werken. In een minimum van tijd moest de boot gevechtsklaar worden gemaakt, wat zij als gevolg van haar oorspronkelijke bestemming niet was. Maar het kwam voor elkaar en omstreeks acht uur in de morgen voer de "51" de Waterweg op.

De eigenlijke Waalhaven werd allereerst aan een onderzoek onderworpen. Op de wegen in de omtrek waren tal van parachutisten gedaald en nauwelijks was de MTB in de haven, of zij werd beschoten door schutters, die zich niet vertoonden; de telegrafist raakte daarbij licht gewond. Er viel hier totaal niets uit te richten, men was doelwit zonder het vuur te kunnen beantwoorden en de boot verliet dus de haven weer. Op de Waterweg hield zij toen een zeiltjalk aan, waarvan de schipper een laconieke Hollandse plichtsbetrachting aan de dag legde. Hij wist dat er oorlog was, maar hij was tóch maar met zijn schip vertrokken, met onverstoorbare minachting voor mijnen en vliegtuigen, om zijn lading te brengen waar ze wezen moest. Daar die lading niet uit contrabande bestond zag de MTB-commandant geen aanleiding de man niet te laten varen. Zonder verdere incidenten bereikte de MTB de stad over een vaarroute, die anders vol leven en bedrijvigheid was, maar nu angstig stil en verlaten. Nederlandse soldaten op de oever riepen de bemanning toe terug te keren, omdat er Duitsers in Rotterdam zaten. Maar daar ging het juist om en tegen negen uur voegt de MTB zich bij de "Z 5" aan de Parkkade. De beide commandanten begeven zich aan wal en houden krijgsraad op de kade. Zij stellen zich in verbinding met de Kantonnementscommandant, kolonel Scharroo, waarbij wordt overeengekomen dat beide oorlogsschepen het Noordereiland en het zuidelijk bruggenhoofd van de Maasbrug onder vuur zullen nemen. Telefonische ruggenspraak hieromtrent met de Commandant Marinestaf wordt kort na negen uur per radiobericht bevestigd: "Maasbrug niet vernietigen, akkoord onder vuur nemen Zuiderbruggenhoofd".

Nadat de slachtoffers van het voorafgaande gevecht, twee zwaargewonden en een lichtgewonde, van boord gebracht en in goede handen overgegeven zijn, maakte de "Z 5" zich weer los van de kade, nu gevolgd door de motortorpedoboot "51" en enkele tot hulpmijnenvegers omgebouwde, met mitrailleurs bewapende trawlers. De flottielje zet koers naar het Noordereiland en Hr. Ms. "Z 5" neemt met het 7,5 kanon het zuidelijk bruggenhoofd onder vuur, terwijl de 12,7 mitrailleurs het eiland bestoken. Het nauwe vaarwater maakt het uiterst moeilijk zó te manoeuvreren, dat het vijandelijk vuur zoveel mogelijk ontgaan wordt. De Duitse mitrailleurs zitten op de kade en in de huizen verborgen, en er is geen andere remedie, dan de gehele oever met kogels te besproeien. Zo vallen aan boord toch weer enkele slachtoffers, een lichtgewonde en twee zwaargewonden, waarvan er één, de matroos-kanonnier Van der Sluis, zo ernstig getroffen is, dat hij enkele dagen later zijn leven laten moet. Dan krijgt de "Z 5" enkele treffers te incasseren van licht geschut, vermoedelijk 4 cm., maar dit verraadt zijn aanwezigheid door duidelijk waarneembaar mondingsvuur en het 7,5 cm. kanon repliceert, zodat de Duitse stukken spoedig zwijgen.

Ook de kleine motortorpedoboot laat zich niet onbetuigd. Zodra van het Noordereiland heftig vuur losbrandt, wordt er teruggeschoten op alles wat zich maar vertoont en als in de hoek, gevormd door de Koningsbrug en de zuidelijke Maasoever - waaraan de Statendam gemeerd ligt, de trots van onze koopvaardij , de "flashes" opflikkeren van het Duitse anti-tank geschut, krijgen ze daar ook van de MTB de wind van voren. Maar de "51" is door haar lichte constructie in 't nadeel ten opzichte van de torpedoboot; haar scheepshuid geeft niet veel bescherming en later telt men in de boot niet minder dan driehonderd gaten. Ruim een uur duurt het duel tussen de Nederlandse oorlogsschepen en de Duitsers op de wal. Dan heeft Hr. Ms. "Z 5" haar munitievoorraad voor de 7,5 cm. kanonnen verschoten en voor de mitrailleurs resten nog slechts een paar banden. Zij maakt aanstalten om terug te gaan. De motortorpedoboot, die nog een kleine voorraad heeft, volgt aarzelend en schietend.

Op dat moment verschijnt een Duitse Stuka op het strijdtoneel. De "Z 5" vormt het doel voor vier bommen, die van zeer geringe hoogte, naar schatting 400 meter, worden afgeworpen. Ze komen ongeveer 30 meter achter de torpedoboot terecht, en daar vaart juist de "51". Een bom valt rakelings langs de MTB, die door de explosie uit het water opgelicht wordt en doorzeefd met scherven neerploft. Dat maakt voorlopig een einde aan haar gevechtskracht. De hydraulische richtinstallaties van de mitrailleurs vallen uit, de éne mitrailleur zit muurvast, de andere kan nog maar naar één kant draaien. De motoren gebouwd op hoge snelheden, waren al eerder warm gelopen door het vele manoeuvreren in het nauwe vaarwater. En één der mitrailleurschutters was in zijn koepel door een scherf dodelijk getroffen, terwijl de bootsman achter het roer ineengezakt was met een grote scherfwond in zijn dijbeen. Zo kwam het einde van deze actie. De "Z 5" keerde terug naar de Parkkade, waar de commandant aan de Chef Marinestaf en de Kantonnementscommandant verslag uitbracht van het verloop van de strijd, terwijl de motortorpedoboot, met de commandant aan het roer, haar basis, de scheepswerf Gusto in Schiedam, weer opzocht.

Bij de capitulatie zijn Hr. Ms. "Z 5" en Hr. Ms. "51" uitgeweken naar Engeland, waar beide commandanten, ltz. I.W. van Lier en ltz. II J. van Staveren, op grond van bovenstaande acties onderscheiden werden met de Militaire Willemsorde 4de klasse. Alle leden van de beide bemanningen werden onderscheiden met het Bronzen Kruis.

---

Een zeer gewaardeerde bijdrage van Gerrie van der Laan

Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net

Op onze site kun je nog meer verhalen vinden van haar, gebruik daarvoor onze zoekmachine:

Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Gerrie van der Laan en klik op ENTER

wat zijn we trots op ons familiewapen ...., beetje jaloers zeker ....