Een zeer gewaardeerde bijdrage van Gerrie van der Laan

Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net

Op onze site kun je meer vinden over de in dit verhaal genoemde namen en aspekten, gebruik daarvoor onze zoekmachine:

Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Kaat Mossel en klik op ENTER

---

Kaat Mossel

Cornelis van Oeveren
Cornelis van Oeveren, (door stadhouder Willem IV "verheven van den wagenmakersschroef tot den degen"), gaat prat op zijn "patriotschen ijver en zugt voor 's Lands behoud en welwezen". Zijn vaderlandsliefde culmineert in zijn verknochtheid aan het Oranjehuis. Zo'n dertig jaar later heeft de term patriotten een heel nieuwe betekenis gekregen. Ze is niet langer synoniem van Oranjegezind, maar in het tegendeel daarvan verkeerd. Het volk is in twee vijandige kampen verdeeld. Geen van beide partijen kan het voor het bereiken van haar oogmerken meer zonder buitenlandse hulp stellen. De prinsgezinden hebben hun hoop op Groot-Brittannië gebouwd, de patriotten varen op het Franse kompas.

Wanneer in 1783 enige burgers zich met een rekwest tot de stedelijke regering wenden om de verbanning van twee Britsgezinde boekverkopers, Bennet en Hake, "twee pesten voor het vaderland", te verzoeken, vinden zij daarvoor des te meer vrijheid, omdat de regenten in navolging van hun ambtgenoten in Leiden, Dordrecht, Schoonhoven en Schiedam "bezielt" (zijn) geworden "met eenen patriottischen ijver om de voorrechten, vrijheden en privilegiën, welke door het Huis van Oranje voor een groot gedeelte bezwalkt en van dezelve berooft waren geworden, weder te doen opluiken en den macht, door dat Huis zo onrechtvaardig aan zig getrokken, weder te beneemen". Op 3 april 1784 vinden hevige rellen plaats.

Op 10 augustus 1784 valt de beslissing, dat er een commissie komt, die in samenwerking met de Wethouderschap, een onderzoek zal instellen naar de oorzaken der onlusten. Zij zal tevens middelen beramen om de rust en het vertrouwen in de stad te herstellen. Zij bestaat uit de heren Teding van Berkhout, schepen en raad van Delft, Van Halteren, oud-schepen en raad van Leiden, Visscher, pensionaris van Amsterdam, Pottey Turck, raadsheer in den Hoogen Raad en Mollerus, raadsheer in het Hof van Holland. Uitdrukkelijk wordt verzekerd, dat het alleen in de bedoeling van de Staten ligt, "zig op eene politique wijze omtrent de substisteerende oneenigheden te doen informeren" en volstrekt niet om hierdoor "eenige kleinigheid aan de regeering der stad Rotterdam toe te brengen" of zich met haar huishoudelijke zaken in te laten en inbreuk te maken op de eeuwenoude privileges. Tevens wordt besloten de stadhouder te verzoeken om een "convenabel aantal troupes" naar Rotterdam te sturen en daartoe de nodige patenten uit te vaardigen, welke troepen er onder bevel zullen staan van commissarissen en burgemeesteren gezamenlijk en aan beiden de eed van trouw zullen afleggen. De regering protesteert tegen deze curatele, maar het is te laat. 26 en 27 augustus komen twee escadrons gardes te paard en een bataljon voetvolk in de stad.

Een van de eerste daden van de commissie is het inrekenen van een paar vrouwen, die in haar ogen een groot deel van de verantwoordelijkheid voor de oranje-relletjes dragen, Kaat Mossel en Keet Swenk. Zij worden in afzonderlijke keldernissen onder het Stadhuis gevangen gezet en krijgen een schildwacht voor het tralievenster om nieuwsgierigen op een afstand te houden. In die kille onderaardse gewelven heeft de 28ste november een gloeiend festijn plaats. Het is de veertiende verjaardag van prinses Frederika Louise Wilhelmina, de oudste dochter van de stadhouder. Kaat heeft zuinig eindjes kaars opgespaard en die tussen de tralies geplaatst, een feestdronk bereid van dagenlang bewaarde brandewijnrantsoenen en door haar dochter binnengesmokkelde citroenen en suiker. Ze heeft de schoonmaakster en de twee meiden van de cipier uitgenodigd om van de partij te zijn. De gasten kunnen natuurlijk niet in de cel komen, maar moeten buiten het hek blijven, waarmee deze van het keldergewelf afgesloten is. Maar dit is volstrekt geen reden om niet vrolijk feest te vieren, alle zorgen voor een ogenblik te vergeten en op de gezondheid van de stadhouderlijke familie te drinken. En als de voorraad punch op is, blijkt Kaat nog een fles rode wijn in petto te hebben. Nu komt de stemming er eerst recht in. "Hier moet je wezen, in het hof van Spanjen, in de treurkamer!" schreeuwt zij en de anderen stemmen daar luidruchtig mee in en roepen uit volle borst: "Oranje boven!" En niemand, die van dit alles iets schijnt te merken, want de cipier is die avond bij kennissen op bezoek. Als hij terugkeert, vindt hij allen in diepe rust.

Kaat Mossel (alias Catharina Mulder)
viert op 28 november 1784 de verjaardag van de dochter van Willem V, in de kelder van het Rotterdamse stadhuis
Toch is er wel iets uitgelekt. Misschien hebben voorbijgangers in de Gasthuissteeg de ongewone verlichting onder het Raadhuis opgemerkt of een geroezemoes van vrouwenstemmen uit de donkere diepten horen opstijgen. In ieder geval geeft de hoofdofficier de 1ste december aan de Schepenbank kennis, "dat hij geinformeert was, dat op gepasseerde zondagavond onder het raadhuis vele ongeregeldheden met eten en drinken waren gepleegd door de aldaar gedetineerde Kaat Mulder, alias Kaat Mossel en de meiden van de cipier Sluiter en dat door de gedetineerde zelf eenige kaarsjes tot illuminatie waren gebrand".
De cipier wordt nu aan een verhoor onderworpen en een onderzoek in loco brengt aan het licht, dat de luiken niet voldoende gesloten kunnen worden, zodat communicatie met de buitenwereld mogelijk is. In dat euvel wordt zo goed mogelijk voorzien, maar het verblijf van de bejaarde vrouw in de vochtige kerker wordt er niet plezieriger op. Geen enkel verzetje is haar nu meer gegund. Tegen het eind van het jaar wordt zij vrij ernstig ziek. De stadsdoctoren Van Noorden en De Monchy constateren algemene verslapping en een "zugtige zwelling" over het hele lichaam, gepaard gaande met een slechte spijsvertering, waarschijnlijk veroorzaakt door een te snelle overgang van een bezig tot een zittend leven. Overplaatsing naar het Werkhuis, zoals de officier voorstelt, raden zij in verband met het koude jaargetijde echter af. Kaat blijft dus voorlopig waar zij is.

Omstreeks deze tijd verschijnt er in nr. 276 van de Post van den Neder-Rhijn een gedicht, dat een lid der Statencommissie op grond van zijn ervaringen in deze stad had kunnen schrijven:

Rotterdam

"Een klein gedeelte waarlijk goed,
Maar onder dezen weinig moed;
Een ander, dat in stilte zugt,
Doch niets verricht, daar 't alles ducht;
Een grooter deel, noch goed noch kwaad,
Dat eet en drinkt en slapen gaat;
Een vierde weer, dat listig draait,
Of wel, in 't heimelijk oproer zaait;
De meeste dom, misleid, verblind,
Oproerig, muitziek, Prinsgezind;
Het hoofd, een werktuig des Tirans,
Een slaaf van 't hoofd des eedgespans;
Het kwaad geduld, de deugd veracht,
Het graauw de baas, de wet verkracht;
De stad beroert, in vuur en vlam:
Zie daar 't rampzalig Rotterdam".

"De stad beroert". Inderdaad is met de komst van de Statencommissie de rust nog niet definitief teruggekeerd, al blijven de uitbarstingen van volkswoede achterwege. De commissarissen vinden het nodig, in de gecombineerde vergaderingen voor te stellen een publicatie tegen onder andere het houden van samenscholingen bij het optrekken van de wacht af te kondigen. De reden daarvan is, dat "alsnog van tijd tot tijd langs de straten gehoord word een woest getier en geschreeuw, vooral van zodanige gezegdens en uitdrukkingen, welke de geest van partijschap duidelijk aan den dag leggen", in het bijzonder tegen de tijd dat de schutters moeten aantreden. Nog een week tevoren immers is er bij het opmarcheren van de zesde compagnie met stenen en straatvuil gegooid. Maar de Wethouderschap gaat niet op het voorstel in, omdat de ervaring wel geleerd heeft, dat dergelijke afkondigingen toch niet worden nageleefd en dus beter achterwege kunnen blijven.

Allen echter, die om de zaak van Oranje vervolgd of in hechtenis genomen zijn, wordt bij publicatie van 27 september 1787 volledige amnestie verleend. Ook Kaat Mossel, die nog steeds op de Voorpoort van het Hof van Holland in Den Haag gevangen zit, komt dit besluit ten goede. Maar Bilderdijk, die eerder haar overplaatsing naar het Hof heeft bewerkstelligd, stelt een rekwest aan het Hof voor haar op. Hierin verklaart zij zich van geen schuld bewust te zijn en daarom haar gevangenis niet te willen verlaten "als iemand, die, hoewel schuldig, alleen door de gunst en vrijstelling van den Souverain aan de straffen en poenaliteiten bij de wetten bepaald, onttrokken werd". Zo komt het, dat zij langer dan de andere gedetineerden wordt vastgehouden. 21 november wordt de ontvanger-generaal gelast, tot voldoening der declaratiën wegens practizijns- en griffiekosten "ten behoeve van de suppliante te depecheeren een ordonnantie ter som van 3642 guldens en 18 stuivers".

Het feest van de 8ste maart viert zij te midden van haar kornuiten weer mee. Voor haar woning in de Zwanesteeg kan men het volgende versje lezen:

"Wel werd ik verdrukt, veracht
Bespot, gesmaad, gehoond, belacht,
Gevangen en belogen.
Men had voor mij wel straf bereid;
Maar 'k dacht, geen nood; rechtvaardigheid
Belagt dat ijdel pogen..."

Een gevolg van de restauratie is ook het verbod van het "Saturdags Kroegpraatje" onder redactie van Jan Verveer, dat twee jaar lang zonder veel resultaat onder de mindere man propaganda had gemaakt voor de patriotse beginselen. Het roemloos einde van dit periodiekje geeft twee grappenmakers aanleiding nog eens geducht uit te pakken over de kopstukken en mindere goden van de patriotten en hen stuk voor stuk de revue te laten passeren.

We zijn thans genaderd tot het einde van de patriottentijd. Nog eens heeft Oranje gewonnen en is de aristocratisch-federalistische regeringsvorm hersteld. Mannen als Gijsbert Karel van Hogendorp, wiens eerzucht met de benoeming tot pensionaris van Rotterdam geenszins bevredigd is, mogen er al op aandringen rekening te houden met de democratische stromingen, die zich door de Franse revolutie overal beginnen te openbaren. De stadhouderlijke politiek volgt de oude banen en is daar ook wel min of meer toe gedwongen. Aan de interventie van Groot-Brittannië en Pruisen dankt Willem V zijn herstel. Beide mogendheden hebben belang bij het behoud van de bestaande orde en garanderen aan de Staten de oude staatsregeling. En de Republiek laat zich onder politieke voogdij stellen, zonder dat een nationaal besef zich daartegen verzet.

In de 19e eeuw werd Kaat Mossel zwaar opgehemeld, aldus dit schilderij uit 1862

Kaat Mossel staat in het licht, de Patriotten, onder leiding van Jan Jacob Elsevier, in het donker

---

Een zeer gewaardeerde bijdrage van Gerrie van der Laan

Heb je een vraag of opmerking voor Gerrie van der Laan, stuur dan Aad, de webmaster, een email: aad@engelfriet.net

Op onze site kun je nog meer verhalen vinden van haar, gebruik daarvoor onze zoekmachine:

Klik hier als je wilt zoeken via Aad's Freefind search engine, vul in het venster jouw woord in, bijvoorbeeld Gerrie van der Laan en klik op ENTER

wat zijn we trots op ons familiewapen ...., beetje jaloers zeker ....